De Surinaamse Saamaka Marrons verbouwen nog steeds rijst uit eeuwenoud zaad, afkomstig van een voorouder die ontsnapte van een plantage en die het zaad in haar haar verborgen had. Nu probeert een genenbank het gebruik van de zeldzame soort te vergroten om de klimaatcrisis te helpen bestrijden.

Toen tot slaaf gemaakte Afrikanen ontsnapten aan de Surinaamse plantages die van de 17e tot de 19e eeuw onder toezicht stonden van Nederlandse kolonisten, verborgen verschillende vrouwen op ingenieuze wijze rijstkorrels in hun haar, toen ze een toevluchtsoord vonden diep in het Amazoneregenwoud. Nu, eeuwen later, werkt een genenbank aan het redden van de zeldzame rijstsoort van Suriname en bereidt ze tegelijkertijd gemeenschappen voor om veerkrachtiger te zijn tegen de klimaatcrisis.

Sommige rijstsoorten staan ​​bij Adjako bekend als ‘zonaanbidders’, terwijl andere ‘waterliefhebbers’ zijn. Nicholaas Pinas, een Surinaamse expert op het gebied van rijstsoorten, zegt: “Er zijn variëteiten die gedijen bij droog weer en minder water nodig hebben dan andere. In een jaar met weinig neerslag produceren ze uiteraard veel meer dan de soorten die meer water nodig hebben.”

Het cultiveren van een rijke diversiteit aan soorten spreidt risico’s en draagt ​​bij aan de veerkracht bij externe schokken, zoals klimaatgerelateerde gebeurtenissen. “Je had altijd iets te eten”, zegt Pinas, promovendus bij het Nederlandse Naturalis Biodiversity Center in Leiden en Wageningen Universiteit.

De stad New York (toen Nieuw Amsterdam genoemd) werd in de 17e eeuw door de Nederlanders aan de Britten afgestaan ​​in ruil voor Suriname. In de Trans-Atlantische slavenhandel brachten de Nederlanders tot slaaf gemaakte Afrikanen naar Suriname om te werken op kustplantages, waar wreedheid en gewelddadige repressie heerste. Op de schepen vervoerden handelaren ook Afrikaanse gewassen, waaronder rijst.

In Suriname leidde de vermenging van Afrikaanse culturen tot een nieuwe gemeenschap en etnische identiteit: het huidige Saamaka, een Marronvolk. Op de vlucht voor de slavernij creëerden ze verborgen en autonome gemeenschappen, waarbij ze een aparte identiteit cultiveerden die geworteld was in de zoektocht naar vrijheid, waarbij ze zich strategisch distantieerden van de onderdrukkende plantages. Hun hoofdvoedsel is rijst, maar ze verbouwen ook cassave en bakbanaan.

Albert Aboikoni, het opperhoofd van de Saamaka, in hun creoolse taal een granman genoemd, legt uit dat rijst een cruciaal gewas was voor het voortbestaan ​​van de Marrons. “Waar vind je voedsel om te overleven nadat je de plantages bent ontvlucht?”

De granman vertelt het verhaal van hoe een 18e-eeuwse voorouder genaamd Ma Paanza, rijstkorrels in haar haar verborg en deze naar de nieuw opgerichte gemeenschappen in de jungle bracht. De Saamaka verbouwen nog steeds een rijstsoort genaamd Ma Paanza. “Rijst is gemakkelijk te verbouwen. Het was toen en tot nu toe een ideaal voedsel voor ons”, zegt Aboikoni.

Nu, eeuwen nadat ze van de plantages zijn ontsnapt, worden de Saamaka geconfronteerd met nieuwe bedreigingen, dit keer als gevolg van de klimaatverandering. In 2022 werd Suriname zwaar getroffen door hevige regenval als gevolg van de klimaatcrisis en de weerpatronen van La Niña, resulterend in wijdverbreide overstromingen in het binnenland.

Als reactie op de toenemende druk van extreme regenval op het Brokopondo-reservoir in het midden van het land, opende het staatsolie- en gasbedrijf Staatsolie de sluizen van de Afobaka-dam, ontworpen om elektriciteit te leveren aan de inmiddels ter ziele gegane industriële aluminiumfabriek. smelterijen van de Amerikaanse multinational Alcoa.

Gecultiveerde velden bleven maandenlang onder water staan, wat leidde tot het onherroepelijke verlies van sommige rijstsoorten. “Ze konden niets redden”, zegt Adjako.

De meeste rijstzaden zijn bedoeld voor basisvoedsel, maar sommige, zoals de zwarte die Adjako in haar handpalm laat zien, zijn gereserveerd voor traditionele ceremonies, begrafenissen en rituele offers. Nu is een grote verscheidenheid aan rijstsoorten in handen van SNRI/ADRON, dat samenwerkt met de Crop Trust, een non-profitorganisatie die zich inzet voor het veiligstellen van de diversiteit van gewassen door zaden te verzamelen en te beschermen.

De Crop Trust heeft zaden uit Suriname opgeslagen in de Svalbard Global Seed Vault, een beveiligd landbouwarchief op het Noorse Arctische eiland Spitsbergen. Volgens de Seed Vault database zijn daar 183 unieke rijstmonsters van Surinaamse herkomst opgeslagen.

“Marronrijst wordt geconfronteerd met een aanzienlijke bedreiging”, zegt Beri Bonglim, wetenschapper bij de Crop Trust. “We zagen dit als een kans om dit waardevolle materiaal terug te repatriëren naar de Marrongemeenschappen en leden van de gemeenschap actief te betrekken bij het regenereren ervan, waardoor het bewustzijn over het belang van deze genetische hulpbronnen en de noodzaak van het behoud ervan werd bevorderd. We wilden dus niet alleen de Marronrijst beschermen, maar ook lokale gemeenschappen in staat stellen een centrale rol te spelen bij het behoud ervan.”

Aboikoni heeft gevraagd om een ​​aantal gemeenschapszaadbanken, die naar verwachting dit jaar operationeel zullen zijn. Ze zullen de lokale bevolking in staat stellen zaden te verhandelen, de diversiteit van gewassen te behouden en de veerkracht van Saamaka te vergroten.

Jerry Tjoe Awie, directeur van SNRI/ADRON, gevestigd in de kuststreek van Nickerie, nabij Guyana, zegt dat het zijn doel is om de veerkracht van de gemeenschap te versterken tegen externe schokken, met name die welke verband houden met de klimaatcrisis, zoals de impact van de extreme gevolgen van vorig jaar. weersomstandigheden op de gewassen. “Het was extreem heet en droog, wat de kwaliteit aantastte.”

In het verschroeiende en vochtige binnenland van het Surinaamse Amazonegebied herhaalt Adjako de zorgen van Tjoe Awie over het gebrek aan regen in 2023. “Je hebt de zon nodig, omdat we in de regen niet kunnen oogsten”, zegt ze en lacht, maar onderstreept de noodzaak voor meer bewustzijn van de impact van de klimaatcrisis in haar gemeenschap. ‘’De gevolgen zijn overal om hen heen’’, zegt ze. “Je kan het zien.”

Bron: https://www.theguardian.com/environment/2024/jan/29/rare-rice-species-suriname-saamaka-maroon-slavery-climate-resilience