Putin zit gevangen in een door zichzelf gecreëerde gesloten wereld

Russische president Vladimir Putin zit gevangen in een door zichzelf gecreëerde gesloten wereld. De oorlog die Putin in Oekraïne voert, schokt de wereld. Nu proberen spionnen en buitenlandse leiders uit westerse landen Putin zijn volgende initiatief te voorspellen, en dat baart hen heel wat zorgen.

Nu Russische troepen blijkbaar vastzitten in Oekraïne, is de noodzaak om dit te voorspellen nog groter geworden.  Ze proberen uit te vinden hoe Putin onder druk zal reageren. Het begrijpen van hun gemoedstoestand zal van vitaal belang zijn om te voorkomen dat de oorlog crisis escaleert naar nog gevaarlijker terrein. Er is vervolgens gespeculeerd dat de Russische leider ziek was, maar veel analisten vermoeden dat hij zichzelf heeft geïsoleerd en zich heeft afgesloten voor alternatieve opvattingen. Dat van zijn isolement was daarbij duidelijk te merken op foto’s van zijn vergaderingen, toen hij president Emmanuel Macron ontmoette met zijn tweeën aan het eind van een lange tafel.

Het militaire plan van Putin leek op iets gepland door een ambtenaar van de KGB (de geheime politie van de voormalige Sovjet-Unie), zegt een ambtenaar van de buitenlandse inlichtingendienst. Het militaire plan werd gecreëerd door een “samenzweringskliek” met de nadruk op geheimhouding. Maar het resultaat was chaotisch. Russische militaire commandanten waren niet klaar en sommige soldaten staken de grens over zonder  door te hebben wat ze deden. Via geheime bronnen wisten westerse spionnen meer over deze plannen dan velen binnen de Russische leiding. Maar nu staan ze voor een nieuwe uitdaging: proberen te begrijpen wat Putin verder van plan is. En dat is niet makkelijk. “De uitdaging om de bewegingen van het Kremlin te begrijpen, is dat Putin de enige besluitvormer in Moskou is”, aldus John Sipher. Sipher leidde eerder CIA-operaties in Rusland.

“Het is buitengewoon moeilijk in een systeem dat zo goed beschermd is als Rusland om goede informatie te hebben over wat er in het hoofd van de leider omgaat, vooral wanneer zoveel van zijn eigen mensen niet weten wat er aan de hand is”aldus John Sawers, voormalig stafchef van de Britse MI6 tot de BBC. Volgens inlichtingenfunctionarissen zit Putin geïsoleerd in een luchtbel. Waarin heel weinig informatie van buitenaf doordringt, met name informatie die zijn mening in twijfel kan trekken.

“Hij is het slachtoffer van zijn eigen propaganda in de zin dat hij maar naar een bepaald aantal mensen luistert en al het andere blokkeert.

Dat geeft hem een vreemde kijk op de wereld”, aldus Adrian Furnham, hoogleraar psychologie. Furnham zegt dat het risico wat ‘groepsdenken’ wordt genoemd is, wanneer iedereen dezelfde visie versterkt, maar als hij het slachtoffer is van een groep, denken we dat we moeten weten wie de groep is.

De kring van Putin-gesprekken is nooit groot geweest, maar toen er werd besloten om Oekraïne binnen te vallen, was hij beperkt tot slechts een handvol, geloven westerse inlichtingenfunctionarissen.

Degenen die hem hebben gezien zeggen dat Putin wordt gedreven met de wens om Ruslands vermeende vernedering in de jaren negentig te overwinnen. Het Westen is daardoor vastbesloten,  Rusland in toom te houden en uit de macht te houden. Toen aan CIA-directeur William Burns werd gevraagd om de mentale toestand van Putin te beoordelen, zei hij dat hij “al vele jaren ziedend is in een explosieve combinatie van grieven en ambitie” en hij, beschreef zijn opvattingen als “verhard” en zei dat hij “veel meer geïsoleerd” was van andere gezichtspunten.

Is de Russische president gek?

Dit is een vraag die velen in andere landen hebben gesteld.

Een psycholoog met ervaring zei dat het een vergissing was om, doordat we een beslissing voor het binnenvallen van Oekraïne niet konden begrijpen, de persoon die het maakte ‘gek’ te verklaren. De CIA heeft een team dat ‘leiderschapsanalyse’ uitvoert op buitenlandse besluitvormers, voortbouwend op een traditie die teruggaat naar pogingen om Hitler te begrijpen. Ze bestuderen achtergronden, relaties en gezondheid, gebruikmakend van geheime informatie. Andere bronnen zijn de lezingen van degenen die direct contact hebben gehad. Is er iets veranderd?

“Putin heeft waarschijnlijk geen geestesziekte en is ook niet veranderd, hoewel hij meer haast heeft gehad en de laatste jaren waarschijnlijk meer geïsoleerd is geraakt”, aldus Ken Dekleva, een voormalig arts en diplomaat van de Amerikaanse regering en momenteel een senior fellow bij de George H.W. Bush Foundation for International Relations, VS-China.

Putins inlichtingendiensten waren misschien vóór de invasie terughoudend om hem alles te vertellen wat hij niet wilde horen, en gaven optimistische schattingen van hoe een invasie eruit zou zien en hoe Russische troepen voor de oorlog zouden worden ontvangen. Onlangs zei een Westerse functionaris dat Putin misschien nog niet de visie heeft – die de Westerse inlichtingendienst heeft – van hoe slecht het gaat met zijn eigen troepen. Dit leidt tot bezorgdheid over hoe hij zou kunnen reageren wanneer de situatie voor Rusland steeds slechter wordt.