Is natievorming nog zinvol in een tijd van globalisatie? Is natievorming mogelijk in een multinationale samenleving?

De ‘Verbroederingspolitiek’, de samenwerking tussen de VHP en de NPS in de jaren vijftig en zestig, en de daarmee samenhangende ‘branding’ van Suriname als ‘Little United Nations’, hebben ertoe bijgedragen dat we in die jaren erna geen bloedige burgeroorlog hebben gehad in Suriname, zoals wel gebeurde in Guyana. Toen dat samenwerkingsverband in 1969 uit elkaar viel, was de weg vrij voor etnische polarisatie en politieke instabiliteit waardoor zestien sergeanten in staat waren de staatsmacht te grijpen. Tegenwoordig maken we opnieuw een tijd mee van toenemende etnische polarisatie. De nauwelijks verhulde oproepen tot etnische oorlog door kopstukken van de NDP en de soms gecamoufleerde oproepen vanuit verschillende politieke partijen om bij de komende verkiezingen etnisch te stemmen, zijn daar uitingen van.

De politieke partijen zijn al in verkiezingsmodus, meer dan een jaar voor de verkiezingen in mei 2025. Zij worden extra gemotiveerd door het vooruitzicht van de controle over de olierijkdommen. De machtsstrijd tussen de etnische elites wordt door dit vooruitzicht aangewakkerd. “Suriname zal nooit meer arm zijn”, zo verklaarde de directeur van Staatsolie afgelopen week. De politieke groep die de controle over de oliewinsten krijgt, zal niet meer in toom te houden zijn door andere concurrerende groepen. Iedereen wil in de regering zitten als de oliedollars beginnen te stromen.

Natievorming en gangsterisme
De verkiezingsstrijd is deze keer veel eerder begonnen dan vorige keren. Enkele weken terug schreef ik dat de grootste uitdaging van de komende verkiezingen is Suriname terugzetten op het spoor van natievorming en het terugdringen van het gangsterisme in de politiek. Gangsterisme is een cultuur van geweld die rust op de onderbouw van het gangsterdom dat in Suriname tot ontwikkeling door de internationale handel in drugs., wapens en moderne slaven. Deze gangstercultuur steunt op de economische en financiële basis van drugshandel, goudindustrie, gokindustrie, hotelwezen, en handel in onroerend goed.

De gangstercultuur dringt alle sectoren van de samenleving binnen en is zichtbaar en hoorbaar in bepaalde manieren van praten en bewegen, tatoeages, bepaalde clubs en verenigingen, bepaalde muziek en bepaalde kleding en een bepaald stemgedrag. De meeste mensen met tatoeages of liefhebbers van gangstermuziek, zijn zelf geen gangsters. Ze volgen gewoon de mode, maar dat maakt ze niet onschuldig. Onparlementair gedrag en aanstootgevend taalgebruik, zoals we die regelmatig tegen komen in DNA, tasten niet slechts de orde van de DNA-vergaderingen aan, maar ondermijnen ook het vertrouwen in maatschappelijke instituten en eroderen de goede omgangsvormen die zo belangrijk zijn voor het bewaren van de orde. Waar dit alles op uit kan lopen zien we nu in Ecuador en Haïti, waar gewapende bendes in oorlog zijn met de regering en delen van het land bezet houden.
Natievorming en gangsterisme zijn de twee met elkaar vervlochten centrale issues bij de komende verkiezingen. Helaas zijn dat niet de issues van de belangrijkste politieke partijen. Maar waarom natievorming? Als de natiestaat zo iets geweldigs is, waarom geeft het zoveel problemen? Ik heb in de afgelopen weken nagedacht over natievorming. Is dat echt wat we nodig hebben? Het is zeker zo dat onze samenleving geordend en bestuurd moet worden, maar is de natiestaat daarvoor het beste model?

De betekenis van de natiestaat
Wat betekent de natiestaat in de wereld van vandaag? Op de televisie volg ik de voetbalwedstrijden voor de Aziatische en Afrikaanse kampioenschappen voor landenteams die nu gaande zijn. Sportfestijnen van natiestaten. Natiestaten bedekken het hele aardoppervlak. Maar zo was het niet altijd. De eerste moderne natiestaat van de wereld was de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden die in 1648 tevoorschijn kwam uit de tachtigjarige oorlog met het Spaanse imperium, op dat moment het machtigste imperium van de wereld met onbetwiste heerschappij over de ‘nieuwe wereld’, de Amerika’s, oftewel ‘Turtle Island’, zoals de Amerindianen hun continent vroeger noemden. Suriname, een van de laatst gevormde natiestaten, is geconstrueerd door de eerste natiestaat in de wereld.
Op internationale voetbaltoernooien worden natiestaten gepromoot. Maar hoe diep gaat dat nationalisme? Een anekdote: het Nederlands elftal heeft een voetbalwedstrijd gewonnen. Na de wedstrijd maakt een van de Oranje spelers een ererondje om het veld met de Surinaamse vlag over zijn schouder. In het publiek wordt gezwaaid met een Marokkaase vlag om een doelpunt van Ziyech te vieren.

De natiestaat is een vorm van politieke organisatie van een natie. Een natie is een volk, een groep van mensen met een gedeelde geschiedenis, een gedeelde cultuur, een gemeenschappelijke taal. De natiestaat is gevestigd op het woongebied van dat volk.
De natiestaat verschilt wezenlijk van de keizerlijke staat of het imperium, waarin verschillende naties verenigd zijn onder een soevereine heerser. De meeste natiestaten die we heden ten dage kennen, waren vroeger onderdeel van een imperium, Spaans, Brits, Nederlands, Frans, Chinees of moslims. Maar toen waren deze volken nog geen natiestaten. Ze waren toen nog slechts naties, bijeen gehouden door imperiale macht.

De problemen van de natiestaat
De definitie van de ideale natiestaat, als de politieke organisatie van een cultureel homogene natie op een afgebakend deel van de aarde, geeft aan waar de pijnpunten zitten. Ten eerste is geen enkel land in deze tijd cultureel homogeen. In de praktijk hebben we in de natiestaat daarom te maken met een hegemonische groep die zijn cultuur laat doorgaan voor nationale cultuur. Een natiestaat bestaat bij gratie van de onderdrukking van minderheidsculturen. Ten tweede het punt van een afgebakend grondgebied. De honderden miljoenen mensen die wereldwijd op de vlucht zijn voor politieke, economische en ecologische rampspoed maken de grenzen van natiestaten irrelevant en zelfs immoreel. Deze grenzen beperken de bewegingsvrijheid van mensen. Alleen mensen met een paspoort van grote rijke landen hebben bewegingsvrijheid in de wereld. Voor sommigen zijn natiestaten ontoegankelijk, voor anderen zijn het gevangenissen waar ze niet uit kunnen.
Ik heb problemen met het feit dat de natiestaat een van boven opgelegde machtsstructuur is die regelrecht afstamt van het absolute koningschap. De koning werd vervangen door een parlementair stelsel dat ervoor zorgt dat het koningschap bij toerbeurt aan verschillende kongsi’s van politici toevalt. Wie de strijd in de politieke arena wint, mag vijf jaar koning zijn. De moderne natiestaten van vandaag met hun politieke arena’s waarin de facties van de machtigen strijden om de hoogste macht, de staatsmacht, zijn de directe opvolgers van de koningen. Sommige superstaten van vandaag zijn de directe opvolgers van keizerrijken, zoals het moderne China, dat een voortzetting is van het Chinese keizerrijk, de Verenigde Staten en India, die voortkwamen uit het Britse imperium.

De crisis van de natiestaat
Het wereldwijde succes van de natiestaat roept de schijn op van onvermijdelijkheid. Hoe dingen ook gelopen zijn, we denken achteraf altijd dat alles voorbestemd was. We accepteren de wereld van natiestaten als enige mogelijke omdat dat de enige wereld is die we kennen. Achteraf construeren we dan schema’s die moeten ‘verklaren’ waarom het ging zoals het ging.
Velen zien de moderne natiestaat als de hoogste trede van politieke organisatie, althans tot op dit moment, maar het instituut is wereldwijd in een crisis. De natiestaat is niet in staat haar onderdanen te beschermen tegen oorlogen en milieurampen. De grootste hedendaagse problemen zijn mondiaal van karakter en gaan het reactievermogen van natiestaten te boven. De natiestaat heeft interne problemen met culturele diversiteit en externe problemen van mondiale aard.
De Nederlandse staat is niet bij machte op eigen kracht het Nederlandse volk te beschermen tegen de kruisraketten van Poetin. De natiestaat Nederland heeft zijn soevereiniteit overgedragen aan de Europese Unie, omdat het land in zijn eentje zichzelf niet kan verdedigen tegen grotere machten. Deze overdracht van soevereiniteit staat haaks op sentimenten van nationale trots en ideeën over nationale identiteit. Het gaat in politiek Nederland nu vooral over asielzoekerscentra. Ik wil politiek Nederland langs deze weg het advies geven, de naam ‘asielzoekerscentrum’ te veranderen in ‘Herberg voor Vluchtelingen’.

Er zijn miljoenen mensen in de wereld op de vlucht. Duizenden mensen lopen te voet van Midden Amerika naar de Verenigde Staten, velen met kinderen op de arm. Duizenden mensen steken vanuit Afrika in gammele bootjes de Middellandse Zee over om Europa te bereiken. Wat betekenen de natiestaten voor deze mensen? In China trekken honderd miljoen mensen jaarlijks vanuit de binnenlanden van stad naar stad op zoek naar werk. Bepaalde economische zones zijn afgesloten voor hen. Je moet een speciale vergunning hebben om ergens binnen te komen. Wat betekent de supermacht China voor deze mensen?

Natievorming en samenleving
Natievorming is de centrale uitdaging van de Surinaamse politiek. Dat zeggen alle politieke guru’s door de tijden heen. Als we alles in ogenschouw nemen, de imperialistische grondslag van de natiestaat, de hegemonische cultuur die aan minderheden wordt opgelegd, en de impotentie van de natiestaat tegenover mondiale probleemsituaties, moeten we ons afvragen of dat wat we willen bereiken, een harmonische samenleving van vrije gelijken, gediend is met een strategie van natievorming. Misschien moeten we ons niet focussen op natievorming maar op samenlevingsvorming. Misschien moeten we uitkijken naar andere vormen van maatschappelijke ordening. Natievorming vereist culturele homogenisering en berust op macht en hiërarchie. Samenleving stelt geen culturele eisen, slechts enkele algemene leefregels. Samenleving berust niet op van bovenaf opgelegde macht en ongelijkheid maar op solidariteit en gelijkheid.
Natievorming kan in zekere zin worden opgevat als het laten samenvallen van geografische en culturele grenzen. Deze politieke organisatie veronderstelt dat allen in de samenleving dezelfde taal, dezelfde geschiedenis en dezelfde politieke cultuur met elkaar delen. Dat is nergens het geval. In de praktijk wordt de cultuur, de geschiedenis, de taal van de hegemonische groep tot nationale standaard verheven.
Hoewel de natiestaat op dit moment de voornaamste politieke organisatievorm is in de wereld, is deze organisatievorm niet de enig mogelijke om samenlevingen te vormen. Samenlevingen kunnen op tal van manieren tot stand komen en voortbestaan. De natiestaat is niet de enige vorm. We leven in een tijd waarin supranationale instituten bezig zijn natiestaten te overvleugelen. Tal van zaken in onze leefwerelden worden niet door natiestaten bewerkstelligd maar door internationale netwerken van banken, religiën en culturen.

Alternatieve politieke systemen
Door de tijden heen en tot op de dag van vandaag gebruiken mensen allerlei politieke systemen om hun onderlinge relaties te ordenen. De tribale volken in het binnenland en groepen uit Azië, hebben politieke systemen die worden gekarakteriseerd met termen als stam, clan, koningschap. De moderne staat zou de hoogste graad van politieke organisatie zijn. De ontwikkeling van politieke systemen van bende tot stam, clan, vervolgens koningschap, stadsstaat en tenslotte de moderne staat, zou volgens sommige geleerden vooral te maken hebben met technologische mogelijkheden, met name op het gebied van oorlogvoering. Staten ontstonden toen ommuurde burchten geen bescherming meer konden bieden tegen kanonnen.
Bij SetiSRnan praten we op maandag 5 februari 2024 verder over nieuwe politieke werkvormen die niet gebaseerd zijn op machtsconcentratie en hiërarchie maar op de solidariteit tussen vrije gelijken. Er wordt gewerkt aan een strategie gericht op het construeren van samenlevingen. Dit moet beginnen binnen het raamwerk van de natiestaat die we nu zijn. Binnen dat raamwerk zal vooral aandacht moeten worden besteed aan het verkleinen van de materiele ongelijkheid in de samenleving en zaken zoals voedsel, huisvesting en veiligheid. Het vormen van een samenleving is niet hetzelfde als natievorming, maar is wel mede daarvan afhankelijk.

wjbakker53@gmail.com