Suriname en Guyana zijn verbonden door een soortgelijk lot en zijn meer dan alleen maar buren, gescheiden door de Corantijnrivier. Ooit één territorium, beleefden ze een soortgelijke ervaring, terwijl ze gescheiden en gekoloniseerd werden door het Britse en Nederlandse rijk.

Met meer dan een geschiedenis van Europese kolonisatie gemeen, genieten deze buurlanden van overvloedige natuurlijke hulpbronnen, behoren ze tot de toplanden ter wereld wat betreft het percentage tropisch regenwoud als landmassa en zijn ze verenigd door het Guyana-Suriname-bekken. Het bassin ligt langs het continentaal plat van Guyana en Suriname en bevat naar schatting ongeveer 13 miljard vaten onontdekte olie en 30 biljoen kubieke voet onontdekte aardgasreserves, ‘s werelds volgende hotspot voor offshore boringen.

Terwijl deze twee landen aan de spannende reis beginnen om hun aardoliepotentieel te verkennen, kan het Guyana-Suriname-bekken de opkomst van twee oliemachten in de regio in de komende jaren vertegenwoordigen, of de catastrofale val in de vergetelheid van corruptie en armoede.

In tegenstelling tot Guyana, waar de offshore exploratieactiviteiten in 2015 begonnen met de eerste productie van ruwe olie in 2019, dateren de eerste olievondsten van Suriname uit de jaren zestig.

In 1980 werd een volledig staatsbedrijf opgericht – Staatsolie, en in 1982 werd de eerste commerciële olieproductie op land in het olieveld van Tamanredjo gestart. Vanaf 2021 bedroegen de bewezen onshore reserves voor ruwe olie van Suriname 89 miljoen vaten, een van de laagste bewezen reserves in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied, met een productie van 6,14 miljoen vaten uit de drie onshorevelden in 2022. Hoewel de oliereserves en productie lager zijn vergeleken met de regionale reuzen zoals Venezuela, Brazilië en Mexico, leidt dit kleine Caribische land door hulpbronnen en productie van goud. In feite behoort Suriname tot de top van de goudproducenten ter wereld, qua productiesnelheid in verhouding tot het gebied, en staat het wereldwijd op de 10e plaats.

Het land heeft een lange geschiedenis in de mijnbouw, lang vóór de olieproductie. In 1916 begon de Aluminium Company of America (Alcoa) met de mijnbouw van bauxiet in de toenmalige Nederlandse kolonie Suriname, dat na verloop van tijd het belangrijkste exportproduct van het land werd. De Surinaamse economie wordt gedomineerd door de winningsindustrieën, waarbij de export van ruwe olie en goud ongeveer 85 procent en 27 procent van de overheidsinkomsten voor zijn rekening neemt.

Voor Suriname was het niet allemaal saai. Suriname kende een momentum van hulpbronnenrijkdom van 2000 tot 2014, vergelijkbaar met dat van Guyana nu. De stijging van de internationale grondstoffenprijzen resulteerde volgens de Inter-American Development Bank in een sterke economische expansie voor het land, met een stijging van het bbp per hoofd van de bevolking van 65 procent. Dit maakte het land tot een van de snelst groeiende economieën in de LAC-regio, waarbij het bbp per hoofd van de bevolking steeg tot bijna 9.472 dollar en de armoedecijfers daalden. De economie groeide van iets minder dan 1 miljard dollar in 2000 tot 5 miljard dollar in 2014.

Echter, in deze jaren van hoogconjunctuur werd het zaadje voor de crisis geplant. In 2016, toen de mondiale olieprijzen daalden, daalden ook de export en de overheidsinkomsten, en kwam de Surinaamse economie in een vrije val terecht. Dit werd bekroond met de aankondiging dat Alcoa, het grote aluminiumbedrijf met meer dan 100 jaar activiteiten in Suriname, zijn activiteiten in het land beëindigde. In 2016 kelderde het bbp van Suriname naar het niveau van 2008 en verloor de dollar tegen het einde van dat jaar meer dan 46 procent aan waarde.

Momenteel leeft ongeveer 70 procent van de bevolking van het land onder de armoedegrens en kampt met een inflatie die sinds 2021 met 60 procent is gestegen. De economische ineenstorting is zo ernstig dat Suriname drie keer in gebreke is gebleven met betrekking tot zijn staatsschulden en momenteel een reeks van economische hervormingen en bezuinigingsmaatregelen uitvoert die onderdeel zijn van de deal van 688 miljoen US-dollar die president Santokhi met het Internationaal Monetair Fonds (IMF) heeft onderhandeld.

Voor Suriname bleek de zegening van de natuurlijke hulpbronnen tot nu toe meer een vermomde vloek, en dit is waar Guyana goed op moet letten, terwijl het geniet van zijn olie-euforie.

Het vermijden van een valkuil van een staatsdominante economie. Zoals het bekende gezegde luidt: ‘Vis stinkt aan de kop’, dat is precies wat er al tientallen jaren in Suriname aan de hand is.

De zaken rond goudwinning en olieproductie in Suriname lijken in veel opzichten op het andere buurland van Guyana, Venezuela. Tot het punt dat Suriname een internationale reputatie heeft verworven als doorvoerroute voor cocaïne naar Europa, zoals benadrukt in het rapport uit 2007 van het United States Department of State Bureau for International Narcotics and Law Enforcement Affairs, een illegale goudwinningshub, en een goed gewortelde kleptocratische staat. De bittere nasmaak is het resultaat van een tumultueuze aan-en-uit-regering gedurende 40 jaar van Desiré ‘Desi’ Bouterse, de toenmalige machtigste persoon van Suriname ‘veroordeelde drugshandelaar, vermeende moordenaar en tweevoudig president’, die een gebrekkig openbaar beleid voerde, zorgde ervoor dat de corruptie kon floreren en dat de economie slecht werd beheerd, waardoor het bbp van Suriname met 16 procent daalde, de ergste daling in Zuid-Amerika na Venezuela.

De vroege oprichting van staatsbedrijven en de nationalisatie van de winningssectoren van een land zijn doorgaans een slechte beslissing, omdat het buitenlandse innovatie, ontwikkeling en investeringen blokkeert om de sector voldoende concurrerend te maken op het internationale toneel. Wanneer dit voortijdig gebeurt, zoals de oprichting van Staatsolie in Suriname, verleidt dit de regering om de rijkdom die door de winningssector wordt gegenereerd, te controleren om haar eigen belangen te dienen in plaats van die van haar burgers, waardoor een perfecte omgeving wordt gecreëerd voor corruptie, nepotisme en door de staat georganiseerde misdaad. De trend van een staatsdominante economie kan in de hele economie van Suriname worden opgemerkt, aangezien er in 2015 volgens de Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank, 144 geregistreerde staatsbedrijven waren, waarbij 60 procent van de beroepsbevolking werkzaam was in de publieke sector.

De belangrijke les voor Guyana, die tot nu toe zeer goed is toegepast, is het nog niet oprichten van een nationale oliemaatschappij. Door dit te doen, heeft de Guyanese regering enerzijds meer transparantie in haar oliewinnings- en productiezaken bevorderd, terwijl zij anderzijds meer investeringen, kennis en expertise van de oliesupermajors heeft kunnen aantrekken en toegang heeft kunnen krijgen tot de olie-industrie naar een mondiale markt. Guyana heeft tien staatsbedrijven die met de particuliere sector concurreren om marktaandeel, kansen en krediet; daarom is de rol van de overheid nu van cruciaal belang bij het hervormen en stimuleren van het klimaat van de particuliere sector door investeringen, werkgelegenheid, financiële steun en technologische ontwikkeling te bevorderen.

Terugkomend op het verhaal van Suriname: de goudsector blijft tot op de dag van vandaag de belangrijkste bron van werkgelegenheid in het land. Volgens onofficiële schattingen werken er ongeveer 70.000 niet-geregistreerde mijnwerkers, waarvan de meeste Braziliaanse immigranten zijn, garimpeiros genaamd. Er wordt geschat dat minstens 20.000 andere werknemers mijnbouwgerelateerde banen hebben in hotels en bars, of als sekswerkers in gemeenschappen in de buurt van mijnen.

Volgens officiële gegevens exporteerde Suriname alleen al in 2021 2,26 miljard dollar aan goud, waarmee het de 32e grootste exporteur van goud ter wereld is.

Ook al is de mijnbouw al tientallen jaren de ruggengraat van de Surinaamse economie, de gegenereerde inkomsten zijn niet gebruikt om dit land op lange termijn uit de armoede te halen, noch om de volgende generaties op te leiden en zijn economie te diversifiëren naar andere sectoren, noch om een beter gereguleerd juridisch en zakelijk klimaat. Het bbp in Suriname daalde tot 5.858 dollar per hoofd van de bevolking in 2022, vergeleken met het wereldwijde bbp per hoofd van de bevolking van ongeveer 12.607 dollar en het bbp per hoofd van Guyana van 18.199 dollar.

Ondanks de omvang en het belang van deze sector, beschikt Suriname niet over adequate juridische, ecologische en sociale kaders voor kleinschalige goudwinning, de belangrijkste economische sector van het land, die ongeveer twee derde van het goud van het land produceert. De mijnbouwafdeling van het ministerie van Natuurlijke Hulpbronnen beschikt niet over systemen of budgetten voor geologisch onderzoek of technisch werk. Dit ongereguleerde ondernemingsklimaat heeft de perfecte omstandigheden gecreëerd voor transnationale criminele activiteiten, die profiteren van relatief poreuze grenzen, krappe overheidsbronnen (gerelateerd aan een langdurige economische crisis) en corruptie.

Het IMF merkte in zijn rapport uit 2017 op dat Suriname geen institutionele regelingen had om tijdens zijn hoogconjunctuur middelen te sparen voor toekomstige prijscorrecties en dat er geen rekening werd gehouden met zijn advies over het versterken van het beleidskader. Hoewel Guyana voorop loopt, door in 2019 een staatsinvesteringsfonds te hebben opgericht met een totaalbedrag van 1,67 miljard dollar in april 2023, blijft de uitdaging hoe voldoende transparantie te creëren om wanbeheer van deze rijkdom te voorkomen.

Wat er in Suriname is gebeurd, is inderdaad een klassiek voorbeeld van een vloek over hulpbronnen of een paradox van overvloed die rechtstreeks verband houdt met de corruptieplaag bij de overheid – gigantische rode vlaggen waar de Guyanezen op moeten letten. Het gebrek aan de gelijktijdige ontwikkeling van transparantiehervormingen en sterke instellingen gebaseerd op de rechtsstaat in de landen die hun op extractie gebaseerde industrie laten groeien, kan de combinatie zijn van gegarandeerd falen en armoede.

Sinds de recente olievondsten in het Guyana-Suriname-bekken en de kolossale olieboom en de torenhoge economische groei in Guyana, kijkt Suriname ongeduldig naar deze overheerlijke kans die ook aan hem wordt geboden. Met de offshore olievondsten van TotalEnergies en Apache in Blok 58 werd Suriname optimistischer over zijn toekomst, in de hoop dat deze meevaller het land zou redden uit de diepe armoede waar zijn leiders het in hadden gebracht. Het lijkt erop dat de sociale onrust en de economische chaos het opwindende nieuws rond hun ontdekkingen in diepwater enigszins hebben verzacht, wat voor enige vertraging en voorzichtigheid bij investeerders heeft gezorgd, aangezien de eerste offshore olieproductie ergens in 2027 wordt verwacht.

Zou het deze keer anders zijn voor Suriname?

We zullen afwachten, maar in de tussentijd kan Suriname ook wat kijken en leren van de Guyanese oliestrategie van de afgelopen jaren.

Over de auteur:

Cristina Caus is een internationaal econoom en adviseur en bedrijfsontwikkelaar voor olie en gas/energie. Ze heeft meer dan tien jaar rijke ervaring in de olie- en gasindustrie wereldwijd en heeft een masterdiploma in internationaal zakendoen van de FIU.