Rapporten van de Braziliaanse inlichtingendienst duidden op een aanstaande militaire actie van het Venezolaanse leger tegen Guyana in de komende dagen en dit geeft aanleiding tot bezorgdheid over de regionale stabiliteit en territoriale geschillen in Zuid-Amerika. In het kader hiervan heeft het Braziliaanse ministerie van Defensie afgelopen week aangekondigd, dat het de escalerende spanningen tussen Guyana en Venezuela nauwlettend in de gaten houdt en de defensieve acties langs de noordgrens heeft geïntensiveerd. “Het Braziliaanse ministerie van Defensie houdt de situatie in de gaten. De defensieve acties zijn geïntensiveerd in het noordelijke grensgebied van onze Venezolaanse buren, wat een grotere militaire aanwezigheid bevordert”, aldus het rapport in een verklaring, geciteerd in een Reuters-artikel van 29 november. Terwijl de Brazilianen extra veiligheidsmaatregelen treffen vanuit hun grens, laten de Amerikanen weten dat zij niet stil zitten, want de Amerikaanse ambassade in Georgetown stelde dinsdag in een persbericht: “De leiding van de United States Army 1st Security Force Assistance Brigade (SFAB) en de Guyana Defense Force (GDF) kwamen van 27 tot 28 november bijeen als onderdeel van de bijeenkomst van de Verenigde Staten en Guyana sterk militair partnerschap.”

Ondertussen merkte de Amerikaanse ambassade op dat de VS en Guyana een langdurig veiligheidspartnerschap hebben, gekenmerkt door een sterke samenwerking tussen SOUTHCOM en het GDF. Dat partnerschap is volgens de ambassade gericht op rampenparaatheid, humanitaire hulp, maritieme veiligheid, mensenrechten, professionele ontwikkeling, defensie- en openbare veiligheidsmissies, en het tegengaan van transnationale misdaad. Een opmerkelijke combinatie, omdat met name mensenrechten, voor de Guyanese gewapende machten en hun bejegening van burgers, niet bepaald het visitekaartje of paradepaardje is waar de VS zich achter zou kunnen scharen in objectiviteit. Deze aanpak van de Amerikanen is een duidelijk signaal naar de Venezolanen toe. De belangen zijn groot en we weten allemaal dat die te maken hebben met de olie en gas business die reeds is opgestart in ons buurland, de wijzigende geopolitieke machtsblokken en het beheer van het Guyanaschild als geheel.

ESSEQUIBO

De belangstelling van Venezuela voor het grondgebied van Essequibo, een uitgestrekt gebied rijk aan natuurlijke hulpbronnen gelegen tussen Guyana en Venezuela, heeft tot grote spanningen geleid. Dit gebied, groter dan Griekenland, herbergt een groep inheemse Guyanezen, en beide landen claimen er de soevereiniteit over. De voortdurende strijd concentreert zich op Essequibo, een gebied dat rijk is aan olie en waardevolle mineralen. Venezuela wil zijn toekomst bepalen via een voor zondag gepland referendum, met de bedoeling Essequibo om te vormen tot een Venezolaanse provincie. De praktische en juridische gevolgen van deze stemming, inclusief het potentieel om het geopolitieke landschap te veranderen, blijven echter onduidelijk, wat onrust veroorzaakt onder de inwoners van Essequibo. Met een oppervlakte van 159.500 vierkante kilometer vormt Essequibo twee derde van het grondgebied van Guyana. Niettemin maakt Venezuela historisch gezien aanspraak op Essequibo, waarbij het bezit ervan teruggaat tot de Spaanse koloniale periode. De grens die in 1899 door internationale arbiters werd gedefinieerd, tijdens de tijd van Guyana als Britse kolonie, wordt al geruime tijd door Venezuela betwist. De toewijding van Venezuela aan zijn territoriale aanspraken, fluctueert door de jaren heen. In 2015 wakkerde de aankondiging van ExxonMobil van belangrijke olievondsten in de buurt van Essequibo de belangstelling van Venezuela voor de regio opnieuw aan.

De betwiste grenzen werden bemiddeld door vertegenwoordigers van Groot-Brittannië, Rusland en de Verenigde Staten. De VS vertegenwoordigden Venezuela gedeeltelijk in de discussies vanwege de verbreking van de diplomatieke banden met Groot-Brittannië door Venezuela.

Venezolaanse functionarissen uitten beschuldigingen van samenzwering tussen Amerikanen en Europeanen met als doel hun land te misleiden. Zij beweren dat de overeenkomst uit 1966, waarbij het geschil werd opgelost, de oorspronkelijke arbitrage feitelijk teniet deed. Guyana, het enige Engelssprekende land in Zuid-Amerika, beweert dat de oorspronkelijke overeenkomst juridische geldigheid en bindende kracht heeft. In 2018 heeft het een verzoekschrift ingediend bij het Internationaal Gerechtshof om dit standpunt te bevestigen. Het aanstaande referendum in Venezuela en de toenemende retoriek uit beide landen duiden op escalerende spanningen, waardoor de angst voor mogelijke militaire actie en verdere instabiliteit in de regio toeneemt. Guyana heeft een traditie van zijn vermeende territoriale aanspraken via een combinatie van militaire paraatheid, juridische toewijding en diplomatieke invloed vergrotende manoeuvres met een cohesie en discipline aan te pakken, die een grotere schaduw afwerpt, dan zijn buurlanden. Guyana heeft de commonwealth-relatie en de expansiegedachte van zijn Britse oud-kolonisator, keer op keer in zijn voordeel weten in te zetten en in momenten van wederopstanding, hard ingezet op positionering van zichzelf in een licht van rechtmatigheid en vooral winstgevendheid naar internationale partners toe. Gewapende conflicten en verscherpte sentimenten, herbergen een risico op verspreiding met zich. De militaire omwentelingen in Latijns- en Midden-Amerika gedurende de golf van de late jaren ‘70 en begin jaren ’80, hebben onuitwisbare sporen van geweld en verderf achtergelaten. De Arabische Lente heeft op zijn beurt, domino’s in de regio’s doen omvallen en een behoorlijke doorwerking gehad. Instabiliteit, vluchtelingenstromen, geweldsdreiging, gedwongen loyaliteitsverklaringen en het uitbreiden van het militair-industrieel complex met een hardere groei dan de democratische rechtsstaatgedachte, zijn tal van bijkomende risico’s. Met Surinames politieke voorliefde voor roekeloze podiumtaal, populistische leiders en krijgsheer machismo, is het aan de burgers nauwlettend en zorgvuldig, militarisatie en oorlogsdrift, buiten de deur te houden, te midden van al deze zorgwekkende ontwikkelingen.