President Zuma spreekt liever van ‘afrofobie’

Het is al dagen onrustig in Durban, de normaal zo rustige toeristenstad aan de oostkust van Zuid-Afrika. Op de straten zijn barricades opgeworpen van brandende autobanden en pallets, en tientallen winkelruiten zijn ingegooid. De oproerpolitie zet zich met man en macht in om te zorgen dat de situatie niet escaleert. Wat is er aan de hand?

De stad heeft een zeer gevarieerde demografie. Er is een grote Indiase bevolkingsgroep, er wonen veel Zulu’s, maar daarnaast zijn er veel immigranten uit armere Afrikaanse landen als Zimbabwe, Malawi, Nigeria en Ethiopië. Tussen de Zulu’s en deze immigranten wordt nu al dagen gevochten. Zuid-Afrikanen zijn de straat opgetrokken, omdat ze vinden dat de immigranten het land moeten verlaten. Het zijn vooral de Zulu’s die de barricades opgaan, omdat ze beweren dat de immigranten een negatieve invloed op hun land en hun baankansen hebben en het voorzieningsniveau negatief beïnvloeden.

De directe aanleiding hiervoor was een speech van de koning van de Zulu’s, Goodwill Zwelithini. Tijdens een toespraak in het Zulu-dorp Pongala, deed hij felle uitspraken over de immigranten uit omliggende Afrikaanse landen: “Als we praten over Zuid-Afrika in 2015 zien we mensen die lui zijn en niet willen werken. Buitenlanders zien dat en denken bij zichzelf: laten we misbruik maken van dit land vol idioten. Terwijl ik dit zeg, hangen onze winkels al vol met hun vieze spullen. De buitenlanders zijn overal. Het is tijd om voor onszelf op te komen. Ik vraag aan alle buitenlanders om hun spullen te pakken en te verdwijnen naar hun eigen land.”

Deze uitspraken deden veel stof opwaaien in heel Zuid-Afrika, en vooral onder de Zulu-bevolking werden Zwelithini’s woorden enthousiast ontvangen. Zijn woorden werden door veel van hen geïnterpreteerd als een vrijbrief om buitenlanders het land uit te werken, desnoods met geweld.
Alleen al in Durban vielen daardoor in de afgelopen dagen vijf doden, waaronder een kind van veertien jaar oud.

Buitenlandse winkeliers gaan de straat op met bijlen, machetes en stokken als antwoord op de agressie. De vertwijfeling is groot. “Help ons, alstublieft. Ze willen ons doden”, zo sprak een Ethiopische winkeleigenaar tegen een verslaggever van de Zuid-Afrikaanse krant ‘The Times’: “We kunnen niet hier in onze winkels blijven wachten tot ze ons komen verbranden. Dan wachten we ze wel op om ons te verdedigen”.
De Zuid-Afrikaanse president Jacob Zuma, gaf in een verklaring aan dat de huidige ontwikkeling zo snel mogelijk een halt toegeroepen moet worden: “Zuid-Afrikanen en buitenlanders leven al jarenlang vriendschappelijk naast elkaar. We moeten onze frustraties niet uiten met onze eigen handen en ons uitleven op buitenlanders”. Wel gaf hij aan te begrijpen dat er frustraties bestaan: “Er zijn mensen die illegaal in ons land verblijven. Ook zijn er ontwikkelingen gaande waarbij buitenlandse zakenmensen veel handel in Zuid-Afrika overnemen. Dit zijn onderwerpen die besproken moeten worden, en waarvoor een oplossing moet komen.”

Vooral deze laatste ergernis lijkt voor veel zwarte Afrikanen groot. Ondernemers uit bijvoorbeeld Nigeria of Zimbabwe, nemen winkels over en laten er personeel uit hun eigen land werken, tegen een veel lager loon dan de Zuid-Afrikanen krijgen. Op die manier gaan de prijzen ook omlaag en worden de Zuid-Afrikaanse winkeliers weggeconcurreerd.

Xenofobie of afrofobie?
Zuid-Afrikaanse oppositiepartijen en mensenrechtenorganisaties hebben de recente ontwikkelingen bestempeld als uitwassen van xenofobie: angst voor alle buitenlanders. President Zuma weigerde in eerste instantie deze term te gebruiken. “De agressie is niet gericht tegen alle buitenlanders, maar alleen tegen zwarte immigranten uit andere Afrikaanse landen.” Hij gebruikt daarom een andere term: afrofobie.

De weerzin van Zuma tegen het woord ‘xenofobie’ lijkt ingegeven door de angst dat het recente geweld buitenlandse ondernemers en investeerders afschrikt naar Zuid-Afrika te komen. Econoom dr. Harold Ngalawa van de Universiteit van Kwazulu-Natal, de provincie waar Durban in ligt, gaf in een interview met nieuwssite News24.com al aan dat buitenlandse investeerders de stabiliteit binnen een land zeer serieus nemen, en dat xenofobie en het bijbehorende geweld die stabiliteit absoluut aantast.
In een toespraak op donderdagmiddag in het Zuid-Afrikaanse parlement, erkende Zuma uiteindelijk toch dat het geweld ‘xenofobisch’ van aard was. Hij gaf echter aan dat veel buitenlanders gewoon legaal in Zuid-Afrika verblijven en met hun vaardigheden bijdragen aan de Zuid-Afrikaanse economie: “Deze mensen zijn hartelijk welkom in Zuid-Afrika. Net als de mensen die hun land ontvlucht zijn voor conflicten en oorlogen, op dezelfde manier als veel Zuid-Afrikanen ons land ooit zijn ontvlucht en elders welkom waren.”
In 2008 begon een golf aan geweld tegen buitenlanders op een soortgelijke manier. Uiteindelijk vonden toen ruim zestig Afrikaanse immigranten de dood. De Afrikaanse regering zal alles in het werk stellen om een dergelijke ramp te voorkomen. Rond Durban zijn al verschillende kampen ingericht waar immigranten terecht kunnen voor bescherming door leger en politie. President Zuma heeft de politie geïnstrueerd ‘around the clock’ te werken om buitenlanders te beschermen en relschoppers en plunderaars te arresteren.

Mocht het geweld doorzetten en de proporties van de situatie in 2008 aannemen, dan zal de economische schade veel groter zijn dan ingegooide winkelruiten en geplunderde supermarkten. Als de Zuid-Afrikaanse overheid niet snel adequaat ingrijpt, kan deze xenofobie of afrofobie, uitgroeien tot een economische en humanitaire ramp voor het land van president Zuma. En dat is pas echt iets om bang voor te zijn.

door Rick Smits, correspondent in Zuid-Afrika