De gedachte dat politieke partijen zelf het grootste probleem zijn in de politiek, wint gestadig veld. Platform SetiSRnan komt de eer toe als eerste en enige politieke denktank dit probleem benoemd en bestudeerd te hebben en voortdurend geprobeerd te hebben, nieuwe politieke werkvormen te ontwikkelen. Sedert 2016 zijn er aan de Fajadjanstraat tientallen  rondetafelgesprekken, mini-congressen en discussieavonden gehouden. 

Nieuwe politieke werkvormen

Het Burgercollectief van 2017 was de eerste poging om  de verschillende protestgroepen te bundelen.  Voor de verkiezingen van 2020 werd geprobeerd een coalitie te vormen van de versnipperde buitenparlementaire opposiitiegroepen,  de Congrespartij, een organisatievorm waarin elke groep autonoom kon voortbestaan onder leiding van een presidium van partijleiders.

Er werd een jaar voor de verkiezingen een live radioprogramma gelanceerd, ‘Kandidaten van het Volk’. De bedoeling was dat het publiek via het radioprogramma, kandidaten voor de verkiezingen kon voorgedragen. De gedachte was dat de kwaliteit van de volksvertegenwoordiging achteruit gaat door de selectie van kandidaten aan de politieke partijen over te laten, die kandidaten vooral selecteren op basis van loyaliteit aan de heersers van de partij.  Deze acties mislukten allemaal. Het Burgercollectief mislukte door de zelfoverschatting en arrogantie van de verschillende leiders van de protestacties, die allen zichzelf zagen als de redders van Suriname, de helden van het plein.  De Congrespartij kwam vervolgens niet van de grond door onenigheid over zaken zoals wie de lijsttrekkers zouden worden. ‘Kandidaten van het Volk’ mislukte schromelijk vanwege twee redenen: (1) het publiek dat het live opbelprogramma msibruikte voor scheldpartijen en (2) doordat de presentatoren van het programma zichzelf als kandidaten presenteerden, wat niet echt de bedoeling was.

Zowel in als out of the box

Deze mislukkingen dwongen Platform SetiSRnan om terug te gaan naar de tekentafel.  De mislukkingen maakten duidelijk dat er een diepere analyse van de problematiek nodig is om de culturele en psychologische krachten te begrijpen die ons disfunctionele politieke systeem en onze eigen gedragingen daarin te begrijpen. Na de verkiezingen van 2020 en de mislukkingen in de aanloop daarnaar, is het duidelijk geworden dat meedoen met het systeem, geen soelaas biedt. Ook het helemaal uit het systeem stappen is geen optie. Zolang het systeem bestaat, zal er binnen dat raamwerk gewerkt moeten worden. Er moet zowel als ‘in’ als ‘out of the box’ gedacht en gewerkt worden.  We leven in een overgangstijd waarin oude  en nieuwe politie werkvormen in combinatie gebruikt moeten worden.  Er moet gewerkt worden in de traditionele politiek partijen om die van binnenuit te democratiseren en tegelijkertijd moeten de nieuwe collectiviteiten die via internet en sociale media ontstaan verder gestimuleerd worden.

Electronische collectiviteiten

Collectiviteiten zijn mensen die zich via internet met elkaar verbinden om een specifiek probleem dat ze hebben op te lossen.  Voorbeelden van collectiviteiten zijn electroniche platforms, websites en WhatsAppgroepen  zoals praatgroepen van mensen die last hebben van prikkelbare darmen of migraine. Deze collectiviteiten ontstaan en verdwijnen spontaan.  Ze hebben geen bestuur en houden geen verkiezingen, maar er worden wel levensproblemen opgelost door hulpverlening en advisering via het netwerk van de collectiviteit.  Nieuwe politieke werkvormen hebben noodzakelijkerwijs een hybride karakter, vanwege de dubbelzinnigheid van de postmoderne werkelijkheid. Het open netwerk moet op de een of andere manier gekoppeld worden aan een coördinatiecentrum. Platform SetiSRnan is niet de enige groep die dit ontdekt heeft.  Een andere groep die netwerken centraal stelt, is 597 Netwerken, een nieuwe politieke partij die werd opgericht door Ruben del Prado, die zelf aangeeft, dat hij het idee bij SetiSRnan heeft opgepikt.

De moeilijkheid van veel netwerken en collectiviteiten is dat hun effectiviteit beperkt is. Dit vanwege twee redenen. De kunstmatig door politieke entrepreneurs gevormde netwerken zijn niet gegroepeerd rondom een enkel materieel probleem, de nidus van waaruit politieke actie geboren wordt, een issue die mensen pijn doet en garandeert dat ze actief blijven in de groep. Ten tweede wordt de kracht van netwerken beperkt doordat ze geen duidelijke grenzen hebben, grenzen die worden bepaald door het probleem in de nidus van het netwerk. De netwerken zijn hierdoor krachteloos en dijen richtingloos alle kanten uit. De talloze politieke discussiegroepen op sociale media zijn hiervan sprekende voorbeelden. Ze produceren een eindeloze stroom van berichten en reacties op berichten over de jongste schandalen en chronische wantoestanden, maar bieden geen oplossingen en komen niet tot actie. Er is in deze groepen sprake van een vorm van collectieve Attention Deficit and Hyperactivity Disorder (ADHD). De aandacht verspringt van moment op moment naar het volgende moment van morele paniek. Er komt geen effectieve politieke actie voort uit de meeste van deze groepen.  Netwerken bestaan niet bij de gratie van een ideologie of een charismatische leider, zaken die voor politieke partijen essentieel zijn. Netwerken bestaan slechts vanwege een gedeeld materieel probleem.  Grote doelen zoals verbetering van het onderwijs en de gezondheidszorg, complexe conglomeraten van meerdere problemen,  zijn geen zaken voor een netwerk.

Meeting van 13 maart 2017

Bij het doornemen van mijn files, stuitte ik op een stuk dat ik begin 2017 publiceerde in De West. Het ging over een vergadering van Platform SetiSRnan op maandag 13 maart 2017. Toen had SetiSRnan een belangwekkende discussie over verkiezingen en politieke partijen. Dat het politiek systeem niet werkt, daar was iedereen het over eens.  Het bestuur is niet rechtvaardig en niet effectief.    Men zag het probleem niet in het stelsel op zich.  Men redeneerde dat de kanalen van het stelsel verstopt waren geraakt door corruptie en machtsmisbruik, maar dat het stelsel zelf okay was.  Op de meeting werden er een paar interessante voorstellen gedaan om de verstoppingen in het systeem op te heffen. Verkiezingen zouden deels vervangen of aangevuld kunnen worden met het trekken van loten. Het monopolie van politieke partijen op de kandidaatstelling zou doorbroken kunnen worden door andere vormen van selectie van kandidaten.

Politieke partijen zijn het probleem

Tijdens het gesprek liet niemand  zich kritisch uit over de representatieve democratie als methode.   Alle pijlen waren gericht op de politieke partijen. De politieke partijen werden gezien als het grootste probleem.  Ze zijn intern niet democratisch.  Kleine klieken hebben de macht.  De toppers zijn hecht verstrengeld met het staatsapparaat.  Ze maken van de politiek hun loopbaan en  lijken wel vastgelijmd aan hun posities.  Een van de aanwezigen stelde voor het monopolie van de politieke partijen op het politiek proces te breken. Individuele personen zouden zich kandidaat moeten kunnen stellen bij verkiezingen.  De gedachte was: burgers moeten hun greep op de Republiek herstellen, of liever gezegd voor het eerst vestigen, in Suriname.

Stilzwijgend axioma

De aanwezigen namen stilzwijgend aan, deels onbewust misschien, dat  de representatieve parlementaire democratie een noodzakelijk en onmisbaar onderdeel is van de politieke vernieuwing.   Dit lijkt een consensus,   een gedeelde politieke horizon, die waarschijnlijk geldt voor meer mensen dan de aanwezigen op de bijeenkomst.  Het is goed om stil te staan bij dit stilzwijgend aangenomen uitgangspunt.  Cultuurhistoricus  en een van de toonaangevende jonge intellectuelen van Europa,  David van Reybrouck, schreef een uitdagend pamflet ‘Tegen Verkiezingen’.  Hij wijst erop dat de democratie er was lang voordat er politieke partijen waren.  Politieke partijen zijn dus niet onmisbaar voor de democratie.  Hij signaleert in de hele wereld een crisis in de representatieve democratie die een gevolg is van de verstrengeling van politiek, media en bedrijfsleven. Om de politiek te bevrijden uit de klauwen van het grootkapitaal en de media, stelt hij voor verkiezingen te vervangen door lotingen.  Op de meeting werd hierover verder niet gesproken. De aanwezigen concentreerden zich op de funeste rol van de politieke partijen.

Loting in plaats van stemming

Ik stuurde het boek van Van Reybrouck naar de bestuurskundige August  Boldewijn en nodigde hem uit voor een andere meeting om er verder over te praten. Die meeting vond later in het jaar 2017 plaats, maar tot mijn teleurstelling deed hij niets met het idee van de loting als middel om politieke leiders aan te wijzen.  Het trekken van loten om belangrijke beslissingen te nemen  is in Suriname in het verleden vaak toegepast binnen de Evangelische Broedergemeente. Het loten kan in gevallen waarin uitkomsten van keuzes niet te voorzien zijn en elke keuze gesteund wordt door gewichtige argumenten, een manier zijn om conflicten te verminderen en saamhorigheid te bevorderen.  Het zou voor Suriname mogelijk een goede methode kunnen zijn om de door machtspolitiek verscheurde samenleving te helen.  Wat zouden we ons hierbij kunnen voorstellen?  Bij een loting gaan de namen van de kandidaten in een tombola.  Het is dan van groot belang welke namen in de tombola worden geplaatst. De personen wier namen in de tombola komen, moeten aan bepaalde voorwaarden voldoen.  We zouden eisen kunnen stellen zoals een minimumleeftijd van vijftig jaar en minimaal vijf jaar ervaring in het leiden van een grote organisatie.  Wie zouden de voordrachten voor de namen in de tombola kunnen doen?  Politieke partijen? Zouden ook individuele burgers zichzelf kunnen opgeven?  Dat waren de zaken die ik met Boldewijn wilde bespreken, maar helaas beperkte ook hij zich tot het bespreken van de gebreken van het huidige systeem.

Frantz Fanon

Het voorstel om het monopolie van politieke partijen op de kandidaatstelling te breken, deed mij denken aan de visie van Frantz Fanon , de beroemde psychiater uit Martinique die in de jaren vijftig meestreed in de Algerijnse bevrijdingsoorlog tegen de Fransen. Hij bepleit de vorming van een politieke partij die ‘niet moet samenvallen met de machthebbers’.  De partij moet ‘een organisme zijn waardoor het volk haar wil tot uitdrukking kan brengen’. Partijleiders moeten daarom liefst niet in het bestuur van het land zitten.  ‘Hoe minder verwarring en dubbele functies er zullen zijn, des te beter zal de partij haar rol van gids vervullen’.  Hij stelt: ‘Als  de partij wordt verward met bestuurlijke macht, dan wordt men actief partijlid, omdat dat de kortste weg is naar verwezenlijking van een egoïstische doelstelling: verwerven van een baan in het bestuursapparaat, verhoging in rang, stijgen op de ladder, om carrière te maken.’

Scheiding tussen staat en partij De belangrijkste taak van de partij is bewustwording, zij moet: ‘…. iedere burger waardigheid schenken,…ze moet de hersens vullen, de ogen menselijke dingen verschaffen om naar te kijken, een panorama ontwikkelen dat menselijk is, omdat het door bewuste en soevereine mensen bevolkt wordt’. Een politieke partij die zich richt op bewustwording en bevrijding, verdraagt geen verstrengeling van partijfuncties en bestuursfuncties, want de partij moet altijd kritisch kunnen zijn tegenover het bestuur, aldus Fanon in zijn boek: ‘De verworpenen der aarde’.

Bestuurlijke problemen

De verstrengeling van politieke partij en staat is een bron van corruptie en de oorzaak van bestuurlijke problemen.  Handelingen die in het bestuurlijk en wetgevend domein vereist zijn, kunnen in het partijpolitieke domein ongewenst zijn.  Daarom dienen in  politieke partijen leidinggevende functies  onverenigbaar te zijn met staatsfuncties. Bovendien moet worden bepaald dat niemand waar dan ook langer aanzit dan twee termijnen van drie jaar.

Partij- en staatsfuncties combineren is niet slechts een ongewenste concentratie van macht, maar ook een verzwakking van de democratie. Het belemmert de vrije circulatie van mensen en ideeën.

Politiek van natievorming

De nieuwe politiek zou volgens de deelnemers aan de vergadering van 13 maart 2017 moeten beginnen met verandering in de politieke partijen, of door de oprichting van nieuwe politieke partijen die intern democratisch zijn en sterke banden hebben met het maatschappelijk middenveld, vakbonden, lifestyle groepen, issuegroepen en actiegroepen. Over netwerken en hybride organisatievormen hadden we het toen nog niet. Tijdens het gesprek van  maandag 3 maart 2017 kwamen tal van voorstellen op tafel om te komen tot een verbetering van de politiek. De politiek moet het vertrouwen van de samenleving terugwinnen en moet de landelijke problemen oplossen. Het doel van parlementariers zou moeten zijn eendrachtig het land te dienen, door via debat te komen tot gelegitimeerde oplossingen voor nationale problemen.

Verbeterpunten

Enkele voorstellen gedaan op de meeting van 13 maart 2017 waren zijn:

• Nieuwe spelregels voor de verkiezingen ( Bijvoorbeeld: vervanging van het districtenstelsel door een landelijk stelsel – NB dit is inmiddels gerealiseerd – ,  gescheiden verkiezingen voor het parlement en de ressortraden, aparte rechtstreekse verkiezing van president en vicepresident.  Verkiezingen zouden deels vervangen of aangevuld kunnen worden door lotingen.
• Regels voor politieke partijen, zoals interne democratie, financiele transparantie, termijnlimieten voor functies in de partij, onverenigbaarheid van partijfuncties en staatsfuncties.
• Regels voor kandidaten (geen strafblad, minimaal opleidingsniveau; minimale leeftijd, kandidaten moeten hun inkomsten en bezittingen openbaar maken)

Anno 2024 zijn deze voorstellen nog actueel, maar voortschrijdend inzicht heeft ons laten zien dat deze ‘in the box’ verbeteringen uiteindelijk stuk lopen op de structuren van machtongelijkheid en de daarmee gepaard gaande psychologie van heersers en volgelingen.  Naast ‘in’ is ‘out of the box’ actie nodig.

 wjbakker53@gmail.com