Op 4 juli 2024 zag ik op Facebook een bericht van Helmut Gezius, socioloog, en een oude kennis van mij, onder de kop:  ‘De boombarbaren van purp’.  De tekst stond onder een foto van een omgevallen  amandelboom, een van die eeuwenoude aan de Waterkant.  PURP staat voor Paramaribo Urban Rehabilitation Program, een project dat onder andere ten doel heeft het herinrichten van de Waterkant.

Boombarbaren en cultuurbarbaren

Het woord ‘boombarbaar’ is nieuw voor mij, maar ik stem er helemaal mee in en zal het ook gebruiken.  De boombarbaren zijn al jaren operationeel in verschillende gedaanten en onder verschillende voorwendselen. De bossen in het binnenland worden ongecontroleerd leeg gekapt.  Paramaribo is ontdaan van alle groen.  Er is geen enkele koningspalm meer over aan de Zwartenhovenbrugstraat. Er staan geen mahoniebomen meer langs de Mahonielaan. In april dit jaar viel een oude tamarindeboom voor het ministerie van Financiën om. Vorig jaar was er ook al zo’n boom bij het Presidentieel Paleis omgevallen.  De oorzaak: slecht onderhoud. Het is een kwestie van tijd dat de mahoniebomen aan de Nassylaan zullen verdwijnen.  De Palmentuim werd op het nippertje gered van de ondergang, maar er werd wel een deel opgeofferd aan de commercie.

Zelf heb ik het woord ‘cultuurbarbaar’  in verschillende columns gebruikt, bijvoorbeeld toen het Onafhankelijkheidsplein werd gepimpt met een veld van vlaggenmasten, nep 19e-eeuwse lantaarnpalen en grote bloempotten, terwijl niemand wat deed aan de stervende neemboom, die in de jaren vijftig van de vorige eeuw op het plein werd geplant ter nagedachtenis van de HIndoestaanse immigratie.  We onderhouden niet alleen bomen slecht, ook historische monumenten worden ernstig verwaarloosd.  De toestand van de Oranjetuin, de begraafplaats van de koloniale elite, is schandalig.  De plek waar diverse gouverneurs en notabelen werden begraven is volledig overwoekerd.

Barbaarse toestanden

De term ‘cultuurbarbaar’ is een pleonasme. De toevoeging van het woord cultuur is onnodig omdat het woord barbaar al gaat over cultuur.   Het woord barbaar komt uit het Grieks en was oorspronkelijk een aanduiding van mensen die geen Grieks spraken en in de oren van de Grieken onverstaanbaar brabbelden..bra..bra….   Zoals Desi Bouterse eens in een toespraak sprak over “die kaakre kaakre’s”, doelende op de VHP.  Of zoals wij zeggen wanneer we een spreker niet begrijpen of waarderen: bla..bla…bla.

Het woord barbaar heeft een negatieve lading.  We gebruiken het wanneer mensen zich niet gedragen volgens de normen van onze cultuur.  De Romeinen gebruikten de term voor de primitieve volkeren die vanaf 500 na Chr. het keizerrijk binnendrongen.  Vandaag de dag gebruiken we het voor ruwe, onbeschofte, gewelddadige mensen ‘zonder manieren’.

Het woord barbaar heeft tegenwoordig verschillende betekenissen.  Zo kan het personeelsbeleid van een onderneming barbaars zijn, of het gedrag van een arts tegenover een patiënt.  We kunnen spreken van milieubarbaren en boombarbaren.  De term cultuurbarbaren gebruikte ik voor  mensen die geen respect hebben voor oude architectuur in de stad. De ombouw van het voormalige Theater Star in een bombastische gokpaleis werd uitgevoerd zonder respect te tonen voor het oorspronkelijke ontwerp.  Ik ben geneigd die verbouwing barbaars te noemen.

Milieu-barbarisme

Het gebruik van het woord ‘boombarbaren’ door Helmut Gezius, is geheel terecht.  Respect voor de natuur  (en bomen in het bijzonder) is in deze tijd de hoogste waarde en duurste plicht, hoger zelfs dan volk en vaderland.  We zitten midden in een acute opwarming van de aarde en veel wat is opgebouwd zal wegspoelen of verbranden.  Milieu-misdaden kunnen daarom geen dag langer getolereerd worden.  De mensen die doorgaan met het leegroven en beschadigen van de bossen zijn barbaren, omdat zij ingaan tegen de hoogste wet van deze tijd: houdt het milieu schoon en bescherm de natuur.  Als de oude boom aan de Waterkant viel door onachtzaamheid of onkunde van de aannemer, dan is de term barbaars op zijn plaats.  Het zal niet de eerste keer zijn dat oude bomen moeten wijken voor gebouwde infrastructuur.

De taak van de elite 

De tegenhanger van de barbaar is de elite, die een bepaalde orde in stand wil houden, een orde die bedreigd wordt door de van buiten komende barbaar, die er geen respect voor heeft. In het geval van de bomen zijn de ondernemers en aannemers de barbaren, de agenten van het kapitaal.  De elite bestaat in dit geval uit een wereldwijd netwerk van milieuactivisten, wetenschappers en intellectuelen dat de contouren formuleert van een universele  consensus over klimaat, ecosystemen, rechten van inheemse volken.  Deze consensus vindt zijn beslag in een groeiende internationale wetgeving ter bescherming van milieu en rechten van inheemse volken.  De term elite heeft ook een negatieve boventoon gekregen. En vaak terecht omdat de heersende klassen met het wisselen van de generaties hun oorspronkelijke opbouwende, dienende, scholende, vormende taken verwaarlozen en steeds meer geweld en populistische manipulatie gebruiken om de orde te handhaven.Feit blijft dat geen enkele samenleving kan bestaan zonder een elite die beschikt over de kennis, de attitude en het gezag om de zaken van de samenleving in goede banen te leiden.  Een elite bewaart en bewaakt de cultuur van de samenleving, de gedeelde overtuigingen , gestandaardiseerde gedragingen en tradities die zorgen dat de samenleving bijeen blijft en functioneert op een manier die allen ten goede komt.

Vertrouwen als fundament van de samenleving

De hoofdtaak van de elite is het formuleren van verhalen (ontstaansgeschiedenissen, mythen, religiën, beginselen, wetten en regels) die vorm en zin geven aan het leven van de collectiviteit en van de individuen daarin.  Gedrag van medemensen wordt door de gedeelde cultuur voorspelbaar en begrijpelijk waardoor gezamenlijke actie en onderling vertrouwen mogelijk worden.  Geestelijke constructies, zoals verhalen over goed en kwaad,  ordenen de verdeling van materiële levensmiddelen en dienen als richtsnoer voor de oplossing van conflicten.  De elite ziet erop toe dat verdelingen geschieden op een wijze die het vertrouwen van de mensen onderhoudt en versterkt, vertrouwen in de collectiviteit (‘het land’), de heersers en de medemensen. De voornaamste werkterreinen van de elite zijn: religie, filosofie, wetenschap en kunst.

Kunst, religie en onderwijs

In de wereldgeschiedenis hebben we beschavingen en koninkrijken zien komen en gaan.  Elke beschaving en elk koninkrijk kende een elite die zorgde voor inrichting en onderhoud van tempels, scholen en werkplaatsen voor ambachtslieden en kunstenaars, omdat zij wisten dat geweld en kapitaal de onderdanen slechts beperkt en voor een korte tijd tot gehoorzaamheid en loyaliteit brengen.   Beschavingen, culturen en koninkrijken komen en gaan, maar feit is ook dat sommige duizenden jaren stand houden.  Dat stand houden is het werk van een succesvolle elite.  Het opwekken van een geest van vertrouwen is het voornaamste onderdeel van dit werk. Elke elite die de naam verdient zorgt daarom voor de ontwikkeling van de kunst.  Muziek, mondelinge en schriftelijke literatuur en beeldende kunsten wekken eerder emoties van welwillendheid en vertrouwen op dan geld en geweld.  Het is tekenend dat de kunsten in Suriname nauwelijks gesteund worden en machtbehoud van de elites daardoor helemaal afhankelijk is van omkoperij en intimidatie.

De conditie van Suriname

Zonder vertrouwen wordt een samenleving onwerkbaar  en leven mensen in voortdurende angst en onzekerheid. Ik moet erop kunnen vertrouwen dat de patiënt in de spreekkamer geen geld haalt uit de portemonnee die ik op mijn bureau laat liggen terwijl ik naar het toilet ben.   Ik moet erop kunnen vertrouwen dat de kok en de obers in het restaurant hun handen wassen en ervoor zorgen dat het eten vers en gezond is. De winkelier moet erop kunnen vertrouwen dat ik mijn rekening eind van de maand betaal.   Je moet erop kunnen vertrouwen dat de interieurverzorgster je sieraden niet steelt en dat je  buurman je honden niet vergiftigt. Hoe minder vertrouwen er is, hoe meer wetten en juristen nodig zijn om zaken in goede banen te leiden. Op een gegeven ogenblik zal er geweld moeten worden toegepast. Dat is de stand van zaken in Suriname. We vertrouwen de regering niet, de politici niet, de kerken niet, de politie niet, de rechterlijke macht niet en elkaar niet.  Surinamers verlaten het land bij de vleet. Ze hebben geen vertrouwen in de toekomst van Suriname. De oorzaak is een politiek systeem dat vleugellam is door de machtsstrijd tussen politieke partijen en de daarmee gepaard gaande corruptie. Problemen worden niet opgelost. Dit milieu van wantrouwen en angst is het gevolg van het ontbreken van een nationale elite, die de zin en de betekenis van de nationale samenleving kan vormgeeft..  Wat we hebben zijn etnische elites die elkaar bestrijden.  We zitten opgesloten in een barbaars internationaal kapitalistisch systeem dat wereldwijd natuurlijke ecosytemen en menselijke samenlevingen kapotmaakt.

De kennis van de koloniale elite

Onze situatie is het gevolg van het falen van een nationale elite die moet zorgen voor de constructie en het onderhoud van een overkoepelende nationale zingevingsstructuur van begrippen (een nationale ideologie, een nationale identiteit) en de inrichting van instituten om de samenleving in te kaderen en te vormen.  De westers georiënteerde stedelijke middenklasse die zich tijdens de koloniale tijd vormde is er niet in geslaagd de rol van de koloniale elite over te nemen.  Concurrerende elites van met name de Hindoestanen en de Marrons bedreigen de hegemonische westerse cultuur. Daardoor is het land moeilijk bestuurbaar geworden.  Het ontbreekt de nieuwe etnische elites aan kennis die nodig is om dit multinationale land te leiden. En dan heb ik het niet over kennis die uit boeken gehaald kan worden en op scholen onderwezen kan worden. Ik heb het over de gedurende generaties opgebouwde kennis  die leden van een elite verkrijgen in de praktijk van politiek en bestuur en de omgang met mensen van culturele minderheden. Ik heb het over de kennis en attitudes die worden overgedragen in gezinnen van leidinggevenden.   Dit is kennis die niet in woorden kan worden uitgedrukt. Dit is de kennis van de plantagedirecteur die voor een week naar Paramaribo gaat, omdat hij merkt dat de slaven onrustig zijn en behoefte hebben aan een winti prey. Dit is de kennis van de onderwijzer die woont bij de school, de ouders van de kinderen kent en de taal van de mensen spreekt.  De leden van de koloniale en neokoloniale elites die dit land tot 1975 bestuurden, artsen,  politieagenten en  onderwijzers, konden Hindoestaans, Javaans of Saramaccaans spreken.  Ze wisten wat wanneer wel en wat niet gezegd kon worden en tegen wie.  De koloniale elite was gedurig bezig haar onderdanen te laten bestuderen door sociologen, psychologen en historici. De Surinamistiek en de Indologie werden serieuze wetenschappen in Nederland.   De kolonialen wisten dat geweld alleen niet blijvend kan zorgen voor orde en rust.

De opvoeding van de oude koloniale elite hield meer in dan de verwezenlijking van de idealen van de Hogere Burger School op scholen zoals de Hendrikschool.   Er werd veel kennis overgedragen over de samenleving en minderheidsgroepen, kennis die niet makkelijk in woorden kan worden uitgelegd. Hoe spreek je respectvol met de Javaanse groenteboer en de Hindoestaanse tuinman.  Waar moet je rekening mee houden als je als arts een bevalling gaat doen in het huis van een Javaanse of Hindoestaanse landbouwer? Hoe moet je je als politieman opstellen bij het onderzoek van een geval van seks met een minderjarige in Koewarasan? Dat zijn zaken waarover artsen en politieagenten zich tegenwoordig niet meer zo druk maken.

Etnische elites versus de stedelijke middenklasse

Op de hoge posten in het land zien we dat exponenten van de oude elite vervangen worden door exponenten van culturele minderheden.  Deze nieuwe functionarissen missen de brede multiculturele outlook die kenmerkend was voor de koloniale elite. Het was een specifiek soort inzicht en een bepaalde houding van afstandelijkheid en zakelijkheid van de koloniale en neokoloniale nationale elite die ervoor gezorgd hebben dat Suriname na de afschaffing van de slavernij meer dan honderd jaar vrede heeft gekend. Onze samenleving is tegenwoordige onrustiger en gevaarlijker dan in de koloniale tijd.  Het wegvallen van de koloniale staat, die zorgde voor een orde waarin elke etnische groep een rol en een betekenis had, heeft een machtsvacuüm gecreëerd en de etnische elites zijn sedertdien gewikkeld in een strijd om de hegemonie. Het probleem met Hindoestaanse en Marron kongsi’s (samenspanningen van politici, kapitalisten en hoge ambtenaren) is dat zij de politieke en economische macht hebben, maar niet de hegemonische cultuur die nodig is om alles bij elkaar te houden.  Het is daarom gewenst dat politieke partijen zoals DA91, SPA en NPS, als voornaamste vertegenwoordigers van de stedelijke middenklasse, de georganiseerde arbeid en de intelligentsia, in het machtscentrum komen.  Zo lang als we te maken hebben met een politiek van machtsstrijd tussen etnische kongsi’s is het nodig dat de stedelijke middenklasse een stem heeft in het bestuur.  En dat is nu niet het geval.  Een belangrijk deel van de problemen wordt veroorzaakt door nieuw benoemde bestuurlijke functionarissen die in hun ambities niet geremd worden door kennis omtrent de behoeften en waarden van andere groepen.  Veel beleidsfouten worden gemaakt doordat bijvoorbeeld de Hindoestaanse machthebbers denken dat politiek een voortzetting is van business, een kwestie van investeren en managen.  Toen ze in het Nieuw Front zaten, was dat geen probleem. De NPS onder Ronald Venetiaan zorgde voor het aftoppen van dubieuze business deals.  De zakenlieden van de VHP beseffen onvoldoende dat je in de politiek vooraf met alle belanghebbenden over je plannen moet praten. De stedelijke middenklasse, de georganiseerde arbeidersklasse en de intelligentsia zijn de drie groepen die de dragers zijn van de hegemonische westerse cultuur in Suriname. Deze groepen zijn de erfgenamen van de nergens vastgelegde kennis van de koloniale heersers over  het besturen van een multinationale samenleving.  Jammer genoeg hebben de gemarginaliseerden en de barbaren uit de achterbuurten, districten en het binnenland dankzij populistische politieke partijen meer invloed op het beleid dan de stedelijke middenklasse, de georganiseerde arbeid en de intelligentsia.  Zonder een waarachtige elite hebben de boom-, cultuur- en milieubarbaren vrij spel.

 wjbakker53@gmail.com