Velen maken zich zorgen over de jeugd in Suriname. Men wijst daarbij op de toenemende criminaliteit, het stijgende aantal hiv-infecties, tienerzwangerschappen, slechte schoolprestaties en drop-outs. Deze verschijnselen hangen samen met armoede en werkloosheid, maar er is ook sprake van een falende overdracht van waarden aan de volgende generatie. Het onderwijssysteem faalt en het lukt ouders niet om hun cultuur over te dragen aan hun kinderen. We hebben te maken met een verminderde generativiteit van de samenleving.
Generativiteit
Generativiteit is een eigenschap van een samenleving die zich als entiteit van generatie op generatie continueert in de wereld. Een dominant, overkoepelend, samenbindend waardensysteem, dat aanvaard wordt door alle groepen, is een voorwaarde voor een levensvatbare, functionerende plurale samenleving – een samenleving die zich als entiteit kan handhaven naast andere samenlevingen in de wereld. Generativiteit is naast vrijheid en gelijkheid, een fundamentele waarde van srefidensi. Generativiteit staat voor productie, voor het bereiken van doelen. Het is kinderen krijgen en opvoeden. Het is een boek schrijven . Het is werken, produceren, voortbrengen. Het heeft te maken met creativiteit. Het heeft te maken met leren, met aanpassing aan de wereld. Kinderen hebben een stabiele veilige omgeving nodig. Daarom heeft generativiteit van een samenleving ook te maken met het handhaven van de orde en het beheersen van conflicten.
De Surinaamse cultuur
Het van generatie op generatie voortbestaan van Suriname geeft aan dat er een dominant waardenstysteem bestaat: de Surinaamse cultuur. De Surinaamse cultuur is niet de cultuur van de Creolen, noch de cultuur van de Hindostanen , Javanen of Indianen, hoewel ze er allemaal deel van zijn. Deze Surinaamse cultuur staat zwaar onder druk van etniserende bewegingen en etno-nationalistische ideologieen, maar er is een Surinaamse cultuur met eigen, vaak ongeschreven, wetten, tradities, eigen technieken , een eigen taal. De Surinaamse cultuur is het geheel van opvattingen en gedragingen dat ervoor zorgt dat het land in technisch en bestuurskundig opzicht goed draait, dat conflicten worden beheerst en mensen kunnen leven.
En dan is er ook nog onze gemeenschappelijke natuur. Alle mensen hebben dezelfde levenservaring van verwekking, geboorte, zuigeling zijn, kleuteren, adolescentie, volwassenheid en ouderdom, het gedragen worden in de buiken en armen van medemensen. Er zijn menselijke ervaringen, die elk van ons in andere mensen kan herkennen, gevoelens die wij mee kunnen voelen, omdat wij allemaal mensen zijn. Het is deze gelijke ervaring en dit medeleven die de bron zijn van ethische waarden en normen die van generatie op generatie worden geregenereerd :
behandel anderen zoals jij zelf behandeld wilt worden;
het bestuur en de rechter moeten gelijke gevallen een gelijke behandeling geven.
Levensfasen en generaties
Mensen die samen opgroeien in dezelfde tijd, tegelijkertijd levensfasen doorlopen in een historische en geografische context, die mensen vormen samen een generatie. Elke generatie kenmerkt zich door een eigen levensstijl, eigen bezigheden, eigen aspiraties, eigen ervaringen, een eigen wereldbeeld en eigen problemen.
In de samenleving leven mensen van verschillende generaties door elkaar, maar niet at random. Volwassenen zorgen voor het onderhoud van gezin of familie en het functioneren van de organisaties in de maatschappij. Senioren hebben een consoliderende, begeleidende en adviserende rol. In sommige politieke systemen wordt deze rol geïnstitutionaliseerd in de vorm van een Senaat, een Hogerhuis of Eerste Kamer. Jongeren leveren fysieke (sportieve) en mentale (academische) prestaties binnen maatschappelijke competitiesystemen.
Hoewel mensen van verschillende generaties samen leven in dezelfde actualiteit, beleven zij die actualiteit op verschillende manieren, deels omdat zij fysiek anders zijn, deels omdat zij belangrijke historische en politieke gebeurtenissen wel of niet bewust hebben meegemaakt. Jongeren worden gevormd naar het beeld van de ouderen. Maar elke generatie maakt een nieuwe start. Waar de oudere generatie door vermoeidheid, cynisme en teleurstelling en tenslotte door de dood moet opgeven, zijn daar de zonen en dochters om met nieuwe hoop en nieuw enthousiasme het leven te leven en de wereld te herscheppen.
De jeugd
De jeugd speelt en leert. De jongeren gaan naar school, zij leren vaardigheden voor de productie en distributie van goederen en diensten. Zij worden onderricht in muziek, sport en kunst. Zij spelen en wedijveren met elkaar. De ouderen stimuleren en sturen. De sterksten, de mooisten, de knapsten komen naar voren en de samenleving geniet en profiteert daarvan. Sport en spel zijn uitermate belangrijk in de opvoeding omdat in het spel expressie en participatie simultaan tot uitdrukking komen, zoals dat van het volwassen individu in de samenleving wordt verwacht.
De volwassenen
Sociologen van de Harvard University hebben een onderzoek gedaan naar de initiators en uitvinders van de belangrijkste sociale vernieuwingen in de wereld sedert 1900. Men heeft de levens van meer dan 300 van zulke sociale vernieuwers bekeken, waaronder mensen zoals Freud, Mahatma Gandhi, Mao Zedong en Gallup. Uit de analyses bleek dat meer dan de helft van de sociale vernieuwers tussen de 35 en 40 jaar oud was toen ze hun meest baanbrekende werk deden: 40 procent was tussen de 40 en 50, en slechts 6 procent over de 50. Ik ben geen onderzoek tegengekomen van de leeftijden van vernieuwers in kunst, technologie, filosofie en wetenschap. Waarschijnlijk liggen de leeftijdspieken per gebied anders. De beste voetballers zijn rond de 25 jaar oud. De beste schrijvers zullen waarschijnlijk wat ouder zijn.
De senioren
Vaak wordt de volwassen mens gezien als het toonbeeld van de mens. Kinderen zijn volgens die visie onvolledig mens, omdat zij geestelijk, lichamelijk en sociaal niet volgroeid zijn. Bejaarden worden als onvolledig beschouwd omdat zij lichamelijke gebreken hebben. In de zelfstandige, sterke volwassene schuilt de herinnering van het zorgbehoevende kind en de belofte van ouderdom met gebreken. En de dood is op elk moment aanwezig. Als wij naar kinderen kijken, zien wij onszelf , als kinderen naar ons kijken, zien zij zichzelf. Er is wel een verschil: wij zijn al kind geweest, en de kinderen zijn nog niet volwassen geweest. Daardoor zien wij onszelf meer in de kinderen dan de kinderen zichzelf in ons kunnen zien. Dit gegeven bepaalt ook het unieke perspectief van de ouderen onder ons. De ouderen zijn jong geweest. De jongeren zijn niet oud geweest. De ouderen hebben daardoor een dieper inzicht in het menselijk bestaan dan de jongeren. In traditionele gemeenschappen spelen ouderen een belangrijke rol. In de moderne, technologische maatschappij waar het gaat om de beheersing van steeds veranderende technologieën, worden de ouderen aan de kant geschoven. Door lichamelijke gebreken kunnen zij niet goed meekomen en vanwege hun verouderde vaardigheden passen zij niet meer goed in de steeds veranderende productiesystemen. Aan wijsheid is geen behoefte. Je moet vaardigheden hebben. Bij de vorming van de volgende generatie, kan het perspectief van de oudere mens echter niet gemist worden.
Generatiekloof
Het verleden en de toekomst gaan in elkaar over. De cultuuroverdracht van generatie op generatie moet ervoor zorgen dat we niets steeds ‘terug naar af’ hoeven. Maar soms faalt de cultuuroverdracht, soms veranderen omstandigheden zo snel en zo ingrijpend, dat er tussen generaties een culturele kloof kan ontstaan (vergelijk bijv. de generaties die voor en die na de Tweede Wereldoorlog opgroeiden). In Suriname is momenteel een dergelijke kloof zichtbaar tussen mensen die voor en na de jaren tachtig opgroeiden, een kloof die ontstaan is vanwege de sterk veranderde sociaal-economische omstandigheden in de wereld en in Suriname, vanwege de communicatietechnologie, en vanwege toenemende bedreigingen van het welzijn door pandemische ziekten (zoals hiv en Covid-19) en grootschalige milieurampen. Het wereldbeeld waarmee de generaties van voor tachtig opgroeiden, verschilt van het wereldbeeld van de latere generaties. Er zijn discontinuïteiten ontstaan in de cultuuroverdracht en opvoeding op verschillende niveau’s (nationaal, institutioneel, in de familie en het gezin) door de diaspora van de jaren zeventig en tachtig, de aanhoudende brain drain, de afbrokkeling van maatschappelijke structuren in de periode van dictatuur en zo meer. Discontinuïteiten in opvoeding en cultuuroverdracht gaan gepaard met problemen in het functioneren van maatschappelijke instituten. Verenigingen houden op te bestaan. Procedures worden niet gehandhaafd. Men vergeet ‘hoe het hoort’.In een programma voor natievorming moeten de verschillen tussen de generaties met elkaar worden verzoend door de bewustwording van de actuele situatie van ons land en volk, door een nationaal programma, een gemeenschappelijk doel. Natievorming is de overwinning van het leven op de dood. Alle mensen sterven, maar hun dood wordt overwonnen door de geboorte van nieuwe mensen en de overdracht van de cultuurerfenis. De nieuwe generatie neemt de cultuur over en verrijkt haar met nieuwe ideeën, nieuwe producten, nieuwe maatschappijstructuren en nieuwe samenlevingsvormen.
Condities voor generativiteit
Generativiteit is niet slechts schoolse overdracht van cultureel erfgoed, maar een proces van herontdekking, vernieuwing in de levensstrijd van elk individu in de samenleving en van elke samenleving in de mensheid en van de mensheid in de kosmos. De cenrale waarden van Westerse samenlevingen zijn vrijheid, gelijkheid en generativiteit. Vrijheid en gelijkheid zijn nodig voor optimale generativiteit. Generativiteit vraagt om burgers die de moed hebben om de waarden van de samenleving te verdedigen tegen cultuurbarbaren en gangsters. Die burgers zijn schaars. Morele malaise en structurele armoede hinderen de vorming van zulke burgers. De best geschoolden vertrekken naar het buitenland en de ondernemers maken hun geld over naar buitenlandse rekeningen. Er zijn geen opvoedings- en scholingsinstituten die in staat zijn deze trends te remmen. We zullen het moeten hebben van een structurele verandering van het politiek systeem. Zulke structurele veranderingen hebben zich een paar keer voorgedaan in onze geschiedenis en we hebben gezien dat die structurele politieke veranderingen het gedrag van mensen grondig en snel veranderden, wat niet verwacht kan worden van opvoedkundige maatregelen. Opvoedkundige maatregelen werken pas als vrijheid en gelijkheid in de samenleving worden nagestreefd. Dit nastreven moet zonder ophouden gebeuren.
Het streven naar vrijheid en gelijkheid moet steeds doorgaan omdat er in de wisselwerking tussen menselijke natuur en sociale machtsstructuren continu krachten naar voren komen die sociale ongelijkheid voortbrengen. Vrijheid en gelijkheid moeten in de wetten van het land en in de statuten van politieke organisaties worden verankerd. De wetten zijn er, maar worden niet gehandhaafd, en er is geen vrijheid en gelijkheid in de politieke partijen. De politieke partijen zijn instituten in dienst van etnisch gekleurde kongsi’s van kapitalisten, politici en managers. De politieke partijen hebben interne hierarchische structuren die conflicten aftoppen, niet door democratisch debat, maar integendeel door het aftoppen van de democratie. Ze hebben intern Basic Democracy, een vorm van ‘democratie’ die gekenmerkt wordt door getrapte verkiezingen (de leden kiezen vertegenwoordigers, de vertegenwoordigers kiezen andere vertegenwoordigers, die tenslotte het bestuur kiezen). Zulke getrapte systemen dienen om de leden buiten de bestuurskamer te houden.
Het besef dat er structurele veranderingen nodig zijn in politieke partijen en in de staatsinrichting begint door te breken. Mensen beginnen te beseffen dat politieke partijen en de instituten van de staat zijn gecoupt door cultuurbarbaren en gangsters en dat het nu zaak is om mensen van goede wil, die in alle politieke partijen te vinden zijn, te bundelen om het tij van barbarisme en gangsterisme te keren. Er worden allerlei organisaties opgericht die zich richten op de bevordering van samenwerking in de politiek. Er is een groep mensen, waaronder Winston Ramautarsing en Iwan Poerschke, die een organisatie heeft opgericht met het doel politiek-bestuurlijke scholing aan te bieden aan opkomende politici van alle politieke partijen. De beweging Passie voor Suriname zegt dat het hen gaat om de samenwerking tussen politieke partijen te bevorderen. De politieke partij 597 Netwerken is ingericht voor de samenwerking tussen verschillende organisaties. Platform SetiSRnan is bezig met het ontwikkelen van nieuwe politieke werkvormen voor een samenwerking dwars door alle etnische en politieke scheidslijnen. Dit zijn stappen in de goede richting, maar we zullen pas echt voortgang kunnen maken als de grondwet, de staatsinrichting van het land en de wetten op de politieke partijen worden veranderd. Vrijheid en gelijkheid moeten elke dag worden waargemaakt, in elke situatie, in de politiek, maar ook in het bedrijfsleven, onderwijs en gezondheidszorg. Vrijheid en gelijkheid moeten steeds aanvallend verdedigd worden tegen het machtsmisbruik, dat in elke situatie van ongelijkheid op de loer ligt.
wjbakker53@gmail.com.
