In de afgelopen week kreeg ik de tekst onder ogen van een verklaring van een getuige in het 8 decemberstrafproces die vertelde over de manier waarop mannen op 8 december 1982 in Fort Zeelandia werden geëxecuteerd.  De passage die mij bijzonder trof, was die waarin hij vertelt over André Kamperveen.   Kamperveen werd door de militair Bhagwandas in de ruimte gebracht waar de executies plaatsvonden. Bhagwandas schoot hem in de benen. Hij viel neer voor Bouterse en riep: Waarom schiet je op me? Ik heb je toch niets gedaan?  Waarop Bouterse hem toesnauwde: “Omdat je een hond  bent.” Dat waren de laatste woorden die Kamperveen hoorde vlak voordat hij werd afgemaakt.

Racialiseren en bedreigen

Nu is Bouterse veroordeeld tot 20 jaar gevangenisstraf.  Een verdiende en terechte straf, maar dat vinden zijn aanhangers niet.  De heer Eugène van der San was een van de NDP-toppers die in de media reageerde met opmerkingen in de trant van “Als Bouterse wordt opgesloten, wordt het oorlog in dit land.” En hij voegde er veelzeggend aan toe: “Moro blakaman de in a kondre moro koelie.” (‘Er zijn meer zwarte mensen in Suriname dan Hindoestanen’).   Nadat alle legale en informele middelen om de veroordeling te voorkomen gefaald hebben, probeert men vanuit de NDP de zaak te racialiseren en grijpt men weer naar de oude beproefde methode van bedreiging.  Justitie heeft de veroordeelden in het 8 decemberstrafproces opgeroepen zich bij de politie aan te melden om zich in hechtenis te laten nemen.  In de media worden aanhangers van de NDP gemobiliseerd om op vrijdag 12 januari naar Leonsberg gaan. Wat de bedoeling hiervan is, is niet duidelijk. Het bestuur van de partij roept op tot het bewaren van de kalmte. Het lijkt erop dat de NPD niet goed weet waar het heen moet. In ieder geval is het doel van de partij om de komende verkiezingen te winnen, waarna Bouterse bevrijd kan worden uit het gevang, zo blijkt uit afgelegde verklaringen van toppers.

Aanmelden of vluchten

Velen vragen zich af wat Bouterse zal doen.  Politiek gezien is het voor de NDP beter als hij zich laat opsluiten.  Hij kan dan de rol van martelaar en slachtoffer van wraakzuchtige witte mannen en Hindoestanen helemaal uitmelken.  Verder kan hij vanuit de gevangenis invloed blijven uitoefenen op de partij en de media bespelen. Maar daarvoor is er energie nodig die hij misschien niet meer kan opbrengen.  Vluchten naar het buitenland zou zijn politieke dood betekenen, maar zou voor hem persoonlijk beter zijn. In het buitenland zou hij kunnen genieten van een rustige oude dag.  Geld zal geen probleem zijn.  Iemand die de mensen van nabij kent beweerde dat de vrouw van Bouterse, Ingrid Waldring, liever met hem naar het buitenland gaat.  Zij heeft geen behoefte aan rondvliegende kogels en alle stress die gepaard zal gaan met voortgaande politieke agitatie vanuit de gevangenis.  Over rondvliegende kogels gesproken, daar houdt zij ongetwijfeld ernstig rekening mee. Ik noteer de volgende anekdote  uit de mond van genoemde informant.  Er was een keer een familiefeest waar ook wijlen Walter Muringen, de musicus, aanwezig was.  Die begon herinneringen op te halen aan vroeger.  Hij begon op een gegeven moment met Ingrid Waldring te praten over wat ze beleefd hadden tijdens een vakantie in Miami, voordat ze Bouterse leerde kennen.  De moeder van Waldring raakte in paniek en zei:  “Houd op.  Daalek kugru o frey dya.”   Waldring is een fun-loving lady, althans, zo komt ze naar voren in verhalen van kennissen van vroeger.  Volgens de informant heeft ze genoeg van wapens in kasten en rondvliegende kogels en wil ze gewoon van het leven genieten.

 Nieuwe tirannen in de coulissen

Genoeg over Bouterse.  Dat is een aflopende zaak, net als de NDP. We zullen zien hoe het gaat.  Ze kunnen nog veel schade aanrichten voordat het onvermijdelijke einde daar is.  Daarover een andere keer.  Bouterse loopt op zijn laatste benen, maar zijn vertrek lost niets op.   Het betekent wel dat er  in het politieke ecosysteem van het land ruimte ontstaat voor andere mensen.  Het politieke systeem en de culturele attitudes,  waarvan Bouterse zowel product als makelaar was, blijven bestaan.  Er staan  tirannen in de dop klaar om zich te ontpoppen. Ons politieke systeem schijnt daarvoor gemaakt te zijn.

Een samenleving van vrije gelijken

Ik heb net het boek van de antropologen David Graeber en David Wengrow uit, ‘The Dawn of Everything. A new History of Humanity’.   Het boek gaat over de mogelijkheden die de mensheid heeft om een samenleving van gelijken te vormen en zich te bevrijden van onderdrukking.  Zij vragen zich af hoe het komt dat de mensheid terecht kwam in het huidige wereldomspannende systeem van ongelijkheid. Zij gaan in tegen de heersende opvatting dat ongelijkheid onvermijdelijk is. Ongelijkheid is geen onvermijdelijk bijproduct van schaalvergroting en complexiteit van samenlevingen, blijkt uit hun analyse van de antropologische literatuur.  Zij geven  tal van  voorbeelden van grote complexe samenlevingen die geen koningen en geen adel kenden en duizenden jaren hebben bestaan.  Ze geven voorbeelden van volkeren die bewust politieke maatregelen namen tegen het ontstaan van een heersende klasse.

Mechanismen van ongelijkheid

De hamvraag die zij stellen is: Hoe komt het dat vrije mensen zich onderwerpen aan heersers en hun politieke vrijheid opgeven?  In hun studie komen Graeber en Wengrow tot de conclusie dat opgelegde machtsongelijkheid in drie vormen verschijnt:

1) De gewelddadige held, de veroveraar, de soeverein,  de boven de wet staande koning (het paleis).

2) De beheerder(s) van kennis (de bureaucratie, de tempel).

3) De winnaar van gevechten in een politieke arena (het Parlement).

Ons politiek bestel kent alle drie entiteiten, maar wordt gedomineerd door drie.   Het volk participeert vanaf de tribune en gaat soms tevreden, soms ontevreden, maar in ieder geval moe naar huis, naar hun verwaarloosde buurten die nooit verbeterd worden terwijl de politieke helden in de arena vechten. Eens in de vijf jaar, bij de algemene verkiezingen, mag het volk op de tribune zeggen wie van de politieke gladiatoren zal leven en wie zal sterven.

Maar hoe werken deze entiteiten precies? Wat maakt dat samenlevingen koningen aanbidden? Hoe komt het dat er heersende klassen ontstaan en ongelijkheid wordt geaccepteerd?

Persoonlijkheid en cultuur

Graeber en Wengrow verbazen zich over de neiging van mensen om geweldenaars als goden te aanvaarden.  Zij gaan er verder niet op in  maar ze raakten een zaak die mij al tijden bezig houdt.  Hoe komt het dat ons politieke systeem mensen als Bouterse voortbrengt, die ondanks evidente gruwelijke misdaden, geliefd is bij velen?  Sommige mensen beweren dat er iets mis is met de psychologische conditie van Surinamer, wat te maken zou kunnen hebben met koloniaal geweld en feodale onderdrukking in het verleden. Ik denk dat persoonlijkheidsstoornissen te maken hebben met de cultuur.  De cultuur bepaalt wat voor gedrag als goed of als slecht wordt bestempeld en geeft daardoor vorm aan persoonlijkheidsstoornissen.  Sommige gedragsstoornissen zijn een vorm van verzet tegen de heersende orde, wat we vooral zien in ‘sterke’ culturen, zoals de Hindoestaanse. Andere stoornissen zien we wanneer een cultuur uit elkaar valt, waardoor niemand meer precies weet welk gedrag wanneer van toepassing is, zoals dat nu gebeurt bij de Marrons.

Persoonlijkheidsstoornissen

De borderline persoonlijkheidsstoornis ziet men vooral bij vrouwen en de antisociale stoornis vooral bij mannen.  Gebleken is dat borderline stoornissen met het ouder worden verdwijnen.  Ook heeft men gezien dat immigranten uit Islamitische landen, die in West-Europa borderline stoornissen vertoonden, bij terugkeer in hun land van herkomst geen klachten meer hadden.  Dit zijn aanwijzingen dat de borderline stoornis kan worden overwonnen door het aanleren van coping vaardigheden of door streng gehandhaafde voorschriften.  Ook andere persoonlijkheidsstoornissen, zoals narcisme en hystrionie blijken te reageren op nieuwe vormen van psychotherapie, zoals met name de Dialectical Behaviour Therapy.

Dialectical Behaviour Therapy

Deze nieuwe psychologische behandelingsmethoden werden ontwikkeld uit onvrede met de de traditionele psychotherapie.  De traditionele psychotherapie richt zich op het bewust maken en bespreken van onbewuste trauma’s die de oorzaak zouden zijn van het afwijkend gedrag. Onderdrukte pijnlijke herinneringen worden gezien als de oorzaak van de gedragsstoornissen.  De methode gaat dus uit van urenlange gesprekken om te zoeken naar die onderdrukte energieën in het onderbewuste.  Traditionele psychotherapie, waarbij de cliënt jarenlang elke week naar de psychiater gaat, werkt ook bij persoonlijkheidsstoornissen, maar is alleen geschikt voor rijke mensen met genoeg vrije tijd, vanwege de kosten en de intensiteit.

In de nieuwe vormen van psychotherapie, zoals de Dialectical Behaviour Therapy, gaat men niet uit van het bewust maken van verdrongen gedachten, maar van het mitigeren van de gedragsproblemen door het aankweken van copingvaardigheden.  De aanpak is niet individueel, maar klassikaal, in groepsverband, en is niet gericht op zoeken naar oorzaken, maar op directe zorg voor pijnpunten en copingvaardigheden.  Er zijn maar enkele behandelingen nodig. Deze benadering blijkt succesvol in vele gevallen.  Maar niet in alle.  De antisociale persoonlijkheidsstoornis is bijzonder resistent. En ook bij andere stoornissen zijn er gevallen die niet goed reageren.  Dit komt omdat de behandeling stuit op de biologische of sociale factoren die altijd meespelen bij gedragsstoornissen.

Veel sociale problemen in Suriname (en in de rest van de wereld) ontstaan door een tekort aan gemeenschapszin en solidariteit.  Velen denken dat solidariteit iets is dat vanzelf ontstaat tussen mensen die op elkaar lijken.  Dat is niet het geval.  Solidariteit is iets dat kan en moet worden aangeleerd door samen gemeenschappelijke problemen op te lossen.  Solidariteit is de basis van de ordening van een samenleving van vrije gelijken.  De ordening van de samenleving wordt niet van bovenaf opgelegd door heersers, maar wordt ontworpen in een open, transparant politiek proces.

Gelijkheid is de natuurlijke toestand van de mens

De huidige toestand van machtsongelijkheid in de samenleving is  geen product is van onvermijdelijke historische wetmatigheden en het is werkelijk mogelijk om een samenleving zodanig in te richten dat mensen vrij en gelijk zijn.  Gelijkheid is geen moeilijk ding. Het is de natuurlijke toestand van de mens.  We zijn niet gemaakt om als koningen en slaven te leven. We hoeven maar naar een Javaanse dorpsgemeenschap te kijken om gelijkheid in werking te zien.  Of naar een dorp van inheemsen.  Het dorpshoofd is geen koning, maar een middelaar en een helper van mensen in nood.  Hij is een onderhandelaar en een organisator die de medewerking en de bijdragen van zijn dorspgenoten probeert te mobiliseren om problemen op te lossen.  Hij kan echter niemand dwingen.  Hij kan mensen niet verbieden als ze naar elders willen verhuizen.  Hij moet dingen gedaan krijgen door praten, door overhalen, door bondgenootschappen te sluiten, door geven en nemen.  Een politicus in de ware en goede zin van het woord.  Als structurele sociale ongelijkheid geen onvermijdelijk stadium is in de ontwikkeling van de mensheid en dat het mogelijk is om vrijheid en gelijkheid te organiseren, ook in grote complexe samenlevingen,  en als we verder weten dat persoonlijkheidsstoornissen en gedragsproblemen te maken hebben met culturele dwang en/of culturele tegenstrijdigheden, dan ligt het voor de hand dat we ons afvragen of de nieuwe vormen van psychotherapie gebruikt zouden kunnen worden bij het aanleren van politieke vaardigheden en het afleren van slechte gewoonten.

Skillslab Solidariteit

Bij Platform SetiSRnan zijn we tot de conclusie gekomen dat er een nieuw soort politieke organisatie nodig is, gericht op de organisatie van vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Dit moet geen politieke partij zijn die meedoet aan de machtsstrijd tussen politieke partijen. Deze politieke organisatie doet niet mee met verkiezingen, maar legt zich toe op het maken van dwarsverbindingen tussen verschillende politieke en maatschappelijke organisaties en politieke entrepreneurs om concrete problemen opgelost te krijgen.  Een politieke service club.  Iets als de Lions, maar dan gericht op politieke hulpverlening. De gedragsstoornissen die door het huidige machtsstelsel worden opgeroepen (het maken van onuitvoerbare beloften – podiumtaal-, het zwart maken van tegenstanders en het gebruiken van corrupt geld om dure verkiezingscampagnes te bekostigen, het aanwakkeren van racistische sentimenten) moeten worden aangepakt door mensen bij elkaar te brengen rondom probleemoplossingen.  De inzichten van de nieuwe psychotherapie zouden hierbij  gebruikt kunnen worden.  Deelhebbers en oplossers van problemen zullen moeten leren samenwerken.   Solidariteit heeft te maken met hulp in acute nood, en is niet met onoplosbare historische problemen.  ‘Power to the People’ vereist skills die geleerd kunnen worden. Dat kan en moet. Face to face (niet op Facebook).

SetiSRnan is op zoek naar psychologen, antropologen en andere menswetenschappers om mee te helpen aan het opzetten van een Skillslab Solidariteit.  Op maandag 5 februari 2024 praten we daarover verder aan de Fajadjanstraat te Flora.  Bouterse loopt op zijn laatste benen, maar er staan anderen klaar om zijn rol over te nemen.  We moeten de mensen weerbaar maken zodat ze niet opnieuw betoverd worden door charismatische leiders.  We willen niet samenleven als slaven van koningen.

wjbakker53@gmail.com