Het observatie effect of Hawthorne-effect is het fenomeen, waarbij de aanwezigheid van camera’s of instrumentarium om het gedrag in de natuur of organisaties te bestuderen, het gedrag van studiesubjecten op zichzelf verandert. De wijziging in de kiesregeling zelf zal op dezelfde manier, niet zonder invloed op het stemgedrag van het electoraat blijken. Met het wegnemen van de belemmeringen en bescherming (afhankelijk van het perspectief van de belanghebbende) die het districtenstelsel bood, is er nu sprake van verkiezingen, zoals zowel het internationaal recht op democratie als verdragsrechtelijk overeengekomen, als de basis daarvan, in de Surinaamse grondwet vervat. De gelijkmatigere wedstrijd zelf, zal aan partijen die tegen drempels en verdelingen opbotsten, de gelegenheid bieden kiezers te bereiken met minder beperkingen in technologie, afstand en kosten.

De etnische politiekvoering, die veel te danken had aan de voorgeschiedenis van woon- en leefgemeenschappen, als erfenis van de verdeel-, heers- en beheerspolitiek, gemodelleerd door de kolonisator, misbruikt door de leiders van de emancipatie en verbreding bewegingen, als wapen ingezet door het militaire regime en de rebellen ertegen, zowel in uniform als in burgerlijke schapenvacht en tot slot, door de ideologische erfgenamen van elk van die uitbuiters en de mengelmoes aan opportunisten die daarna het toneel betraden. Het is in zekere zin dus geen bijster accurate benadering, om de uitslag van 2020 zonder meer te vertalen naar hoe het landschap er volgens de regels van nu had uitgezien, maar het is zonder meer een datapunt en misschien wel een vertrekpunt.

De landelijke opkomst van grofweg 257.625 kiezers zou hebben geresulteerd in een kiesdeler van 5052 stemmen. De Nationale Assemblee fracties hadden er dan als volgt uitgezien:

De geformeerde regering had in 2020 een meerderheid behaald, die grondwetswijzigingen mogelijk had gemaakt. Echter, de belangrijkste grondwetswijziging, die welke evenredigheid als kiesstelsel mogelijk zou maken, is middels ondersteuning in De Nationale Assemblee gepaseerd.

De aanvankelijke regeringspartijen zouden in verhouding een meerderheid behouden, waarbinnen de NPS naar politieke realiteit, het vicepresidentschap had kunnen invullen, terwijl de ABOP naar verwachting, nog steeds het voorzitterschap van De Nationale Assemblee zou hebben behouden. De politieke sabotage en chantage die vanuit ABOP jegens de rest van de regering plaatsvindt, zou gezien de bestuurservaring, niet vanuit de NPS te verwachten zijn, terwijl het regeerteam had kunnen rekenen op een meer technocratische basis, in plaats van de realpolitik, die heden ten dage het gebrek aan zelfs een regeerprogramma, als resultaat en stuurloosheid als gevolg, heeft opgeleverd.

Zelfs als uitgegaan wordt van een regering in de huidige samenstelling, had de Pertjajah Luhur met haar regeerervaring en nader begrip van beleidsonderdelen, een sterker tegenwicht kunnen bieden aan zowel de VHP als aan ABOP, wat intern had kunnen resulteren in minder sycophantisch gedrag naar ‘de gebroeders’ die leiding geven aan de ABOP, omdat het luttele verschil van minder dan één zetel aan stemmenaantal zich niet in een wanordelijke scheefgroei van politieke invloed had geuit. De Eerste Familie van Pertjajah Luhur had (en zal) zich niet in de junior partnerrol gehuld, maar zou (en zal) gelijkmatigheid opeisen. Met een gemiddeld beter onderwezen en sociaal meer stedelijke achterban, had de kritischere Pertjajah Luhur kiezer niet knarsetandend de verloedering en normverlaging van de achterban van ABOP hoeven goed te praten, aan te zien of te tolereren, maar was naar verwachting de meer op bestuur en vooruitgang gerichte vleugel van ABOP, onder leiding van Bee, Belfort, Van Lierop en Dawsa wat beter tot uiting en partnerschap gekomen, dan de onverholen nepotistische en populistische ingestelde zelfverrijking van het huidige leiderschapskoppel.

De waarborgsom, welke in juridische zin vanwege verdere strijdigheid met de Grondwet, internationale verdragen en de uitspraak van het Constitutioneel Hof, nimmer stand zal houden, is reeds in het vizier van de progressieve politieke partijen en de democratische beweging, nationaal en internationaal. De laatste horde voor de partijen, gericht op daadwerkelijke hervormingen en goed bestuur, zal daarmee weggenomen worden. De algemene indruk, dat de voortzetting van Bouterse I en II beleid, met (nog) minder acht voor de gewone burger, de verdere aanslag op de staatskas en het voortbestaan van het decennia oude stelsel van patronage, onder deze regering hoogtij vieren, maakt de kans op een terugkeer van de drie resterende regeringspartijen op zelfde kracht, miniem. De olie- en gasoogkleppen laten het daglicht niet doorschemeren, waaruit zou blijken, dat noch op de begroting van de huidige regering, noch in de bedrijfsprojecties van Staatsolie zelf, een financiering van de USD 1.8 miljard, vereist voor deelname van Suriname in de offshore development, gealloceerd is. Hetgeen betekent, dat na twee jaar uitstel van de final investment decision, deze regering het klaarspeelt, zowel het beloofde land in olie en gas fanfare aan te kondigen als het meest basale huiswerk om ooit die weg op te slaan, compleet en grondig verzaakt, verwaarloost en voor het volk verbergt.

Ondertussen heeft de NDP-leiding aan de horizon een knap stuk theater en revisie van geschiedenis in gedachte, waarbij het Paard van Troje, dit keer gestalte neemt in het ‘hervormende en vernieuwende gezicht van de partij’ van de dan zeventigjarige vrouwelijke oud-assembleevoorzitter, in plaats van de dan tachtigjarige (en voor meervoudig moord veroordeelde) oud-president. Voor zover de hervormer niet van blind loyalisme aan de figuur van die veroordeelde of diens gedragingen beschuldigd kan worden, is er wel degelijk een verknochtheid en collegialiteit met het NDP-gedachtegoed, de overige NDP-kopstukken en geen sprake van enige verwerping van het wel degelijk 10-jarig verwerpelijk beleid van de NDP.  Klaarblijkelijk moet de Surinaamse kiezer qua persoonsgebonden politiek nog steeds het een en ander leren, want waar de eerste zonnestralen voorbij etniciteit als bliksemafleider, doorschemeren, lijkt nu het feminisme in het voordeel van deze aspirant-kandidaat en de militaire beweging in haar nieuwste verschijningsvorm, te gaan werken.

De verwachting van een twee paardenstrijd, dit keer, is minder. Het besef dat ideologie en idealisme een plaats kunnen en moeten hebben in natievorming, ontwaakt, langzaam maar zeker.

Corruptie en nepotisme, worden luidop afgewezen en meer dan ooit, wil de burger in de basis een leefbaar bestaan als randvoorwaarde, boven loyalisme aan partijen of leiders. Het is de taak en opdracht  voor visionair leiderschap, om nu al zichtbaar, verstaanbaar en actief, de arena te betreden en de inhoud te presenteren, waar de Surinaamse kiezer, na moddergevechten en beloftenwedstrijden, eindelijk een keer recht op heeft.

In plaats van herberekening van de restzetels, is uitgegaan van afronding naar boven, bij de reststemmen als totaal, afgewogen tegen de vergelijking met een partij, op minder dan 600 stemmen van de kiesdeler verwijderd.