De Braziliaanse president Luiz Inácio ‘Lula’ da Silva, zei aan het begin van een grote regionale top over ‘s werelds grootste regenwoud, het Amazonegebied te bevrijden van eeuwen van geweld, economische plundering en ecologische verwoesting, en te zorgen voor “een nieuwe Amazone-droom”. In zijn een toespraak tot Zuid-Amerikaanse leiders die bijeen waren in de Braziliaanse stad Belém, presenteerde Lula een gedurfde blauwdruk voor de toekomst van het Amazonegebied, een gebied van 6,7 miljoen vierkante kilometer waar bijna 50 miljoen mensen wonen, verspreid over acht landen en één territorium.

De Braziliaanse president beloofde de ecologische en internationale reputatie van zijn land te herstellen na vier “rampzalige” jaren onder zijn voorganger Jair Bolsonaro, waarin het regenwoud en de inheemse gemeenschappen steeds meer onder vuur kwamen te liggen. “Gelukkig zijn we erin geslaagd om deze trieste pagina in onze geschiedenis om te slaan”, zei Lula, die in januari aan de macht kwam, nadat hij de herverkiezingsplannen van Bolsonaro had gedwarsboomd.

Lula beloofde een ambitieus model te promoten voor het regenwoudgebied – waarvan 60 procent in Brazilië ligt – waarin milieubescherming gepaard gaat met broodnodige sociale integratie, economische groei en technologische innovatie. “Het re-genwoud is geen leegte die bezet moet worden, noch een schatkamer die ge-plunderd moet worden.

Het is een bloembed van mogelijkheden dat moet worden gecultiveerd’, zei Lula tegen zijn toehoorders, waaronder de presidenten van mede-Amazonlanden Bolivia, Colombia en Peru, evenals de premier van Guyana en de vicepresident van Venezuela.

Lula beloofde om tegen 2030, ‘’zero ontbossing’’ te bereiken. “De Amazone kan zijn wat we willen: een Amazone met groenere steden, met schonere lucht, met kwikvrije rivieren en bossen die overeind blijven; een Amazone met eten op tafel, waardige banen en openbare diensten die voor iedereen beschikbaar zijn; een Amazone met gezondere kinderen, goed ontvangen migranten en inheemse mensen die worden gerespecteerd. Dit is onze Amazone-droom”, sprak Lula aan het begin van de tweedaagse bijeenkomst van de achtkoppige Amazon Cooperation Treaty Organization (ACTO), die Lula bijeen had geroepen als onderdeel van de inspanningen om Brazilië op het wereldtoneel te herpositioneren als een belangrijke speler in de strijd tegen de klimaatcrisis.

Tijdens ACTO’s eerste dergelijke bijeenkomst in veertien jaar, werden onder meer een mogelijke deal besproken om de ontbossing tegen 2030 een halt toe te roepen en gezamenlijke inspanningen om ongebreidelde illegale mijnbouw en georganiseerde misdaadgroepen te bestrijden die hun greep op het regenwoudgebied versterken. De president van Colombia, Gustavo Petro, heeft aangedrongen op een stopzetting van de olie- en gasexploratie in het Amazonegebied, hoewel Braziliaanse stappen om een olieveld te ontwikkelen nabij de monding van de Amazonerivier, die inspanningen bemoeilijken.

Petro gebruikte zijn tussenkomst om op te roepen tot de oprichting van “een Amazone-NAVO”, waaronder regionale militairen hun krachten zouden bundelen om de jungle te beschermen, waarvan ongeveer 6 procent binnen de grenzen van Colombia ligt. “Je verdedigt het leven met rede – maar ook met wapens”, zei Petro, terwijl hij ook een ‘Marshall-plan’ voorstelde om middelen te pompen in de bescherming van Amazon en een gespecialiseerde Amazone-rechtbank om misdaden tegen het bioom te bestraffen.

Dina Boluarte, de president van Peru, de thuisbasis van ongeveer 11 procent van de Amazone, drong ook aan op actie om een regenwoud te behouden dat “niet alleen de longen van de wereld is – het is het hart van de wereld”. “We moeten nu handelen. Er is geen tijd te verliezen’’, zei Boluarte, die haar eerste buitenlandse reis maakte sinds Peru in de greep was van protesten, nadat ze afgelopen december aan de macht kwam.

Na urenlange gesprekken werd een gezamenlijk Acto-communiqué, de Belém-verklaring genaamd, gepubliceerd, waarin werd opgeroepen tot meer samenwerking tussen politie en inlichtingendiensten om illegale activiteiten en milieucriminaliteit en mensenrechtenschendingen tegen inheemse volkeren en activisten te bestrijden. In de verklaring staat onder andere dat er een wetshandhavingscentrum zal worden geopend in de Braziliaanse stad Manaus om de samenwerking tussen de regionale politiediensten te bevorderen.

De tekst van 113 punten dringt ook aan op grotere inspanningen om de ontbossing terug te dringen en duurzame ontwikkeling in de regio te bevorderen. De verklaring voldoet echter niet aan veel verwachtingen, omdat het geen gemeenschappelijk doel van nul ontbossing in 2030 bevatte. Marcio Astrini, de uitvoerend secretaris van de Climate Observatory-groep, zei dat hij gemengde gevoelens had over een verklaring die zwakker was dan veel milieuactivisten hadden gehoopt. “Het is een eerste stap. Het was belangrijk voor deze leiders om samen te komen, maar er staat niet veel concreets in. Het is een lijst met zeer algemene beloften. Er ontbreekt iets krachtigers’’, zei Astrini.

“We leven in een wereld die aan het smelten is. We breken voortdurend temperatuurrecords. Hoe kan het dat de presidenten van acht Amazonelanden in een verklaring van 22 pagina’s, niet duidelijk kunnen stellen dat de ontbossing moet stoppen?”, vervolgde Astrini. De uitdagingen waarmee de leden van de groep worden geconfronteerd, zijn bijna net zo immens als de Amazone zelf, waar naar schatting 400 miljard bomen van 16.000 verschillende soorten, meer dan 1.300 vogelsoorten, tienduizenden plantensoorten en 20 procent van de wereldwijde zoetwaterbronnen hun habitat kunnen noemen. Er wordt ook geschat dat het meer dan 120 miljard ton koolstof bevat, waardoor het een essentiële koolstofput is.

Maar in de afgelopen halve eeuw heeft de opmars van veeteelt, houtkap, mijnbouw, sojateelt en olie-exploratie enorme delen van de regio verwoest, waardoor het naar wat wetenschappers vrezen, een onomkeerbaar omslagpunt zou kunnen zijn.

Volgens het wetenschappelijke netwerk MapBiomas was tegen 2021 ongeveer 17 procnet van het regenwoudgebied – ongeveer 750.000 vierkante kilometer (een gebied dat bijna net zo groot is als Turkije) – vernietigd. Transnationale maffiagroepen hebben hun voetafdruk uitgebreid, waarbij een hooggeplaatste Braziliaanse politiechef onlangs waarschuwde dat “criminele opstandelingen” delen van het Amazonegebied zouden kunnen overnemen, met ernstige gevolgen voor het regenwoud en zijn bewoners.

Tijdens zijn toespraak op dinsdag beloofde Lula de strijd aan te gaan tegen misdaadsyndicaten en 39 nieuwe politiebases in de regio te openen. “Mijn voorganger opende de deuren voor milieucriminaliteit en georganiseerde misdaad”, zei hij. “Criminele netwerken organiseren zich over de grenzen heen en zorgen voor meer onveiligheid in de hele regio. We zijn vastbesloten om de situatie om te buigen.”

De Braziliaanse president drong er echter op aan dat internationale steun de sleutel zal zijn tot de inspanningen om de Amazone te beschermen, en drong er bij de regionale regeringen op aan zich te verenigen vóór de Cop28-top van dit jaar in Dubai, “zodat rijke landen die hun bossen al hebben vernietigd, de verantwoordelijkheid nemen voor de financiering van onze ontwikkeling”.

Opwinding over Lula’s Amazon-blauwdruk gaat gepaard met de angst dat het conservatief gedomineerde congres van Brazilië de president ervan zou kunnen weerhouden zijn ambitieuze milieuagenda uit te voeren, die al een daling van de ontbossing met 42,5 procent heeft bereikt. “We weten dat we zoveel vijanden in het congres hebben die ons niet mogen”, zei Alessandra Korap, een leider van het Munduruku-volk.

Korap drong er bij Lula op aan zich te verzetten tegen olie-exploratie in het Amazonegebied en stelling te nemen tegen ontwerpwetgeving die inheemse aanspraken op land ongeldig zou maken, zodat ze niet konden bewijzen dat ze die bezetten toen de Braziliaanse grondwet van 1988 van kracht werd. “Dit zou de dood van onze volkeren betekenen”, zei Korap.