Ik had deze week nauwelijks voet op Surinaamse bodem gezet of de zoveelste soap rond onze vicepresident beheerste de krantenkoppen en sociale media. Een journalist is op brute wijze mishandeld door veiligheidspersoneel van de vicepresident, ergo onder diens ogen. Ronnie Brunswijk heeft zich hiermee politiek en maatschappelijk in de nesten gewerkt en zichzelf geen goede dienst bewezen. Ik neem aan dat de veiligheidsmannen in kwestie ook gewone ambtenaren zijn en van een ambtenaar in functie wordt verwacht, dat die zich voorbeeldig en integer gedraagt. Iedere misdraging al dan niet met stilzwijgende goedkeuring van een leidinggevende, maakt beide daarvoor verantwoordelijk en aansprakelijk. Daarbij hoort dat aangebrachte schade aan materiële eigendommen van het slachtoffer moet worden vergoed.

Immoreel gedrag uitgeoefend vanuit een machtspositie of machtsbehoud is van alle tijden, doch lijkt in de wereld zoals we die vandaag kennen, een algemeen voorkomend verschijnsel geworden. Waartoe de uitoefening van brute macht kan leiden, zien we soms voor onze ogen gebeuren. Daarbij bestaat praktisch geen ruimte voor rustig nadenken, reflectie- en inlevingsvermogen. Het opkomen voor behoud van rechtsstatelijke en democratische principes gebaseerd op waarden als gelijkheid, oprechtheid, gematigdheid en wat als redelijk en billijk wordt ervaren, is ver te zoeken bij sommige machthebbers. Absoluut leiderschap kan soms eenzaam zijn en leiden tot een disbalans in de Trias Politica. Het managementteam dat een (politieke) leider om zich heen verzamelt, heeft een essentiële functie: kritisch reflecteren en spiegelen en de leider behoeden voor rechtstatelijke en staatsrechtelijke dwalingen en misstappen. Suriname lijkt door een gebrek aan integer leiderschap in het centrum van de macht af te glijden in een eindeloos diep moeras. Dit blijkt deze week eens te meer bij het hardhandige en op zijn zachtst gezegd, onfatsoenlijke optreden van ondergeschikten van de Surinaamse vicepresident tegenover een journalist. Dat dit incident onder de ogen van de vicepresident gebeurt en teruggrijpt op zijn aard en persoonlijkheid mag feitelijk geen verassing zijn, want het daaruit voortvloeiende gedrag past in een lange reeks van incidenten. Wat nieuw is, is het liegen in het parlement, eigenlijk een politieke doodzonde. Het geeft de burger echter moed dat deze mishandeling nationaal en internationaal in de scherpste bewoordingen is afgekeurd. We slaan als land een jokerfiguur in de wereld. De ongemakkelijke waarheid is dat president Santokhi telkenmale in een lastig parket wordt gebracht, want hij is in staatsrechtelijke zin immers politiek, bestuurlijk en hiërarchisch verantwoordelijk voor de handel en wandel van zijn vicepresident en overige ministers. Ieder incident waarbij een lid van de regering of het kabinet van de president is betrokken, slaat als een boemerang terug op het gezag en het imago van de president. Het wordt de hoogste tijd voor een stevig functioneringsgesprek met vicepresident Ronnie Brunswijk, want uiteindelijk is Santokhi in staatsrechtelijke zin de baas in het land.

De Britse geschiedschrijver Sir John Dahlberg-Acton schreef ooit de beroemde woorden “macht corrumpeert en absolute macht corrumpeert absoluut”, aldus een passage uit het boek: ‘De meeste mensen deugen’, van de historicus Rutger Bregman.

In deze meeslepende en fascinerende bestseller gunt Bregman ons een inkijkje rond de simpele maar eeuwenoude vraag, of wij mensen diep van binnen tot het goede of het kwade geneigd zijn. Dit doet hij aan de hand van de denkbeelden van twee grote filosofen, de Britse Thomas Hobbs (1588-1679) en de Franse Jean-Jacques Rousseau (1712-1778). Hobbs de pessimist geloofde dat de mens van nature slecht en verdorven is en dat alleen de beschaving ons kon redden van onze dierlijke instincten, terwijl Rousseau dacht dat de mens diep van binnen juist goed is, maar dat de beschaving ons heeft verpest. Volgens Bregman had Rousseau gelijk, maar dit is ten dele waar. Ook Rousseau had het uiteindelijk bij het verkeerde eind, want de beschaving heeft de mensheid niet alleen rampspoed, ellende en verdriet, maar ook geluk, vreugde en voorspoed gebracht. Waarom goede mensen soms slechte dingen doen en hoe macht corrumpeert, kunnen het best worden uitgelegd aan de hand van de denkbeelden over macht van de Italiaanse filosoof Nicollo Machiavelli. Machiavelli ontvouwde in zijn politieke pamflet, getiteld ‘De Prins’, dat wie macht wil, haar moet grijpen. Je moet schaamteloos zijn zonder principes of moraal. Het doel heiligt de middelen.

Als je niet voor jezelf opkomt dan walsen anderen over je heen. In de filosofie van Machiavelli doen mensen nooit iets goeds, tenzij ze niet anders kunnen. Films en series zoals ‘The Godfather’, ‘House of Cards’ en ‘Game of Thrones’, zijn gebaseerd op de ideeën van Machiavelli. Dus is de vraag of die theorie nog wel klopt. Moeten mensen schaamteloos liegen en bedriegen om macht te verwerven en te behouden? Wat zegt de moderne wetenschap? Samengevat blijkt uit onderzoek dat machtige mensen en de mensen om hen heen soms veranderen in machiavellistische rotzakken. Ze worden impulsiever, egoïstischer, roekelozer, arroganter, narcistischer en ook schaamtelozer. Macht blijkt te werken als een soort verdoving, die je afsluit voor anderen. Gevoelens van macht verstoren een mentaal proces dat wetenschappers ook wel ‘spiegelen’ noemen, een proces dat een belangrijke rol speelt bij empathie. Studie na studie wijst uit dat mensen de meest bescheiden en vriendelijkste types verkiezen als hun leiders. Maar als die leiders eenmaal aan de macht zijn en de top hebben bereikt, kan die macht hun zomaar naar het hoofd stijgen. In hiërarchisch ingerichte samenlevingen zoals Suriname zijn meestal leiders met machiavellistische trekjes in het voordeel. Ze hebben een ultieme troef, een eigenschap waarmee ze hun concurrenten steeds weer aftroeven, ze zijn schaamteloos en liegen als de pest.

Wat kunnen we hiervan leren?

De basis van de democratische rechtsstaat ligt in onze morele handelingen, omdat daarin onder meer de gelijkwaardigheid van ieder mens ligt besloten. Dat uit zich onder meer in mensenrechten, persvrijheid, freedom of speech en de mogelijkheid voor burgers en instanties om via onafhankelijke rechtspraak hun rechten af te dwingen. In het verlengde daarvan liggen de algemene beginselen van behoorlijk bestuur. Moreel en dienend leiderschap is onder meer gebaseerd op gezag, goede communicatie met de bevolking en een afweging van belangen.

We moeten voorkomen, dat democratische en rechtstatelijke waarden worden uitgehold en we feitelijk worden teruggeworpen naar de ‘zwarte bladzijden’ van onze geschiedenis, waarbij de onafhankelijke rechtspraak werd ingeperkt, de publieke opinie werd bespeeld en gemanipuleerd en politieke tegenstaanders, intellectuelen en journalisten werden weggemoffeld in cellen of in het ergste geval werden geëlimineerd als gevaren voor de natie.

We staan aan de vooravond van de kerstviering en ik roep de vicepresident op om zijn oprechte excuses aan de mishandelde journalist en de samenleving aan te bieden, verder niet te interveniëren in een eventuele procesgang en het gezag van president Santokhi niet te ondermijnen door impulsief en ongewenst gedrag. Dit draagt op termijn zeker bij aan de broodnodige rust, dialoog en consensus in de samenleving en vormt mede de basis voor het herstel van vertrouwen onder alle betrokken partijen. Het land heeft nu vooral stabiliteit, rust en heling nodig, want het volk lijdt al 45 jaar en daar is niemand bij gebaat.

door Mr. Danny Abdoelhak