Srefidensi staat voor een Surinaamse samenleving die zich van generatie op generatie continueert in de wereld.  Een dominant, overkoepelend, samenbindend waardensysteem, dat aanvaard wordt door alle groepen, is een voorwaarde voor een levensvatbare,  functionerende plurale samenleving  –  een  samenleving die zich als culturele, historische en geografische entiteit handhaaft. Een samenleving die creatief is en producten, geschriften,  kunstwerken en ideeen voortbrengt volgens patronen die van generatie op generatie herkenbaar blijven als “Surinaams”. Niet een enkel boek van een enkele goede schrijver, maar een tableau van boeken en producten van vele schrijvers, van dichters, muzikanten en schilders brengt een bepaalde geest tot uitdrukking, een sfeer, een ambiance, die als “Surinaams” herkenbaar is en blijft van generatie op generatie.

Suriname bestaat al vele generaties. Dat geeft aan dat er een Surinaamse cultuur bestaat. De Surinaamse cultuur is niet de cultuur van de Creolen, noch de cultuur van de Hindostanen , Javanen of Indianen, alhoewel ze er allemaal deel van zijn.  De Surinaamse cultuur is geen melting pot waarin alle ingredienten opgaan..  De Surinaamse cultuur is voor een groot deel informeel en niet expliciet te vinden in de diverse producten en ideeen die worden voortgebracht, maar in de onzichtbare verbanden die het mogelijk maken dat mensen die dingen en ideeen maken. De Surinaamse cultuur is eerder de pot dan de soep er in.

Er is een Surinaamse cultuur met wetten, tradities, technieken , een eigen taal, een taal met Nederlandse en Sranan modules die in allerlei combinaties gebruikt worden in verschillende situaties. Kennis van hoe en wanneer we omschakelen is een voorbeeld van de informele cultuur die het land bijeen houdt.  Ik keek gisteravond op de tv naar een vergadering van de VHP. De sprekers gebruikten naast Nederlandse en Sranan modules ook Hindoestaanse. En we begrijpen als Surinamers het hoe en waarom. De Surinaamse cultuur is het geheel van grotendeels halfbewuste opvattingen en gedragingen, vanzelfsprekendheden, dat ervoor zorgt dat het land in technisch en bestuurskundig opzicht blijft draaien, dat conflicten worden beheerst en mensen kunnen leven. Veel is ondergronds of onttrekt zich aan onze waarneming. Andere mensen kunnen soms vanaf een afstand de typisch Surinaamse patronen die zich in ons leven voordoen beter waarnemen dan wijzelf.

Paradoxale bindingen  

Etnocentrisme, en de worsteling daarmee,  is een van de patronen van de Surinaamse cultuur. De krachten die op het eerste gezicht versnipperend lijken te werken,  hebben het paradoxale effect van stabiliteit. Culturen verzetten zich tegen andere culturen. Cultuur-groepen nemen afstand van elkaar.  Door de toegenomen sociale afstand nemen de kansen op conflictueeze ontmoetingen af. Er zijn meer paradoxale dingen die onze samenleving in stand houden.  We hebben het altijd over assimilatie en vergeten te kijken naar de belangrijke functie van schismogenese. Schismogenese is de opzettelijke benadrukking van het eigene versus het andere. Groepen scheiden zich af en zetten zich af tegen andere groepen.  Op het eerste gezicht lijkt dat ongewenst in het kader van natievorming, maar het helpt de groepen een habitat, een leefruimte, voor zichzelf te maken in het culturele en politieke ecosysteem van de plurale samenleving.

En dan is er ook nog onze gemeenschappelijke natuur. Alle mensen worden verwekt, worden geboren, groeien op worden oud en sterven. We worden gedragen in de buiken en armen van medemensen. Er zijn universele menselijke ervaringen, die elk van ons in andere mensen kan herkennen, gevoelens die wij mee kunnen voelen, omdat wij allemaal mensen zijn.  Het zijn deze gelijke ervaring en dit medeleven die de bron zijn van ethische waarden en normen die van generatie op generatie worden herbevestigd en die elke generatie opnieuw op zijn eigen wijze moet zien te realiseren:

 behandel anderen zoals jij zelf behandeld wil worden;

 het bestuur en de rechter moeten gelijke gevallen een gelijke behandeling geven.

Generativiteit

Een gezonde samenleving is productief en creatief, dus vernieuwend, veranderend.  Maar de producten die door zo’n samenleving worden voortgebracht, hebben een bepaald karakter, een stijl, die steeds herkenbaar blijft en door alles trekt wat gemaakt wordt, van generatie op generatie. Die herkenbaarheid, dat unieke Surinaamse, is bezig te verdwijnen. En dat is te betreuren. Het is een teken van verzwakkende generativiteit. Als de generativiteit afneemt, dat wil zeggen dat dingen en ideeen niet meer gemaakt worden om de samenleving te herscheppen, maar alleen maar als marketing stunt, dan valt de samenleving uiteen. Generativiteit is meer dan de productie van afzonderlijke dingen. Het is de productie van dingen voor zelfhandhaving. Generativiteit brengt dingen voort die van generatie op generatie herkenbaar blijven als producten van deze speciale samenleving. Het gevolg van afnemende generativiteit is achteruitgang op alle levensgebieden.  Met name cultureel, maar ook economisch. Een belangrijke oorzaak van onze afnemende generativiteit is dat de onopmerkelijke gewoonten, de nergens op schrift gestelde “best practices” die ons samenleven  in Suriname eeuwenlang mogelijk maakten en ons tot Suriname maakten, niet worden doorgegeven aan de volgende generatie.

 Informele kennis

Deze niet-wetenschappelijke en niet-technische kennis van het leven komt weinig voor bij jonge mensen.  Er zijn jaren voor nodig om deze soort kennis te verkrijgen. Levenservaring.  Maar de ouderen worden aan de kant geschoven.  Hun informele kennis wordt niet doorgegeven. En ook de kunstenaars, met name de schrijvers, laten het afweten.  Informele kennis over relaties tussen mensen in de plurale samenleving kan niet door wetenschappelijk onderzoek verkregen worden, maar kunstenaars kunnen de werking ervan laten zien in hun fictieve verhalen. Ook goede journalistiek kan dat. Maar de productie van literatuur is ernstig geschaad en onze journalisten doen geen onderzoek. In de moderne technologische maatschappij is er geen plaats voor de informele kennis die senioren hebben.  En dan heb ik het over hun praktisch inzicht betreffende het leven in Suriname, de gewoonten die ons helpen goed te leven.  Die soort kennis wordt niet gebruikt.  Het is allemaal wetenschappelijke en technische kennis wat de klok slaat.

Discontinuïteit

De cultuuroverdracht van generatie op generatie moet ervoor zorgen dat we niets steeds ‘terug naar af’ hoeven.  Maar soms faalt de cultuuroverdracht, soms veranderen omstandigheden zo snel en zo ingrijpend, dat er tussen generaties een culturele kloof ontstaat.

In Suriname is er een kloof  tussen mensen die voor en na de jaren tachtig opgroeiden.  De mondiale crisis in het kapitalistische systeem, de militaire staatsgreep en jaren van politieke onrust, ICT, pandemische ziekten en grootschalige milieurampen door klimaatsverandering, hebben de wereld veranderd. Het wereldbeeld van de huidige generatie verschilt sterk van het wereldbeeld van de oudere generaties. In zulke omstandigheden is het vaak niet duidelijk hoe traditionele waarden in de praktijk gebracht kunnen worden.

Er is discontinuïteit in de cultuuroverdracht en opvoeding op verschillende niveaus (nationaal, institutioneel, in de familie en het gezin) door de diaspora van de jaren zeventig en tachtig, de aanhoudende braindrain, de afbrokkeling van maatschappelijke structuren in de periode van dictatuur en zo meer.  Discontinuïteit  in cultuuroverdracht gaat gepaard met problemen in het functioneren van maatschappelijke instituten.  Verenigingen houden op te bestaan. Procedures worden niet gehandhaafd.  Men vergeet ‘hoe het hoort’. De generativiteit neemt af.

Levensfasen en generaties

Mensen die samen opgroeien in dezelfde tijd, tegelijkertijd levensfasen doorlopen in een historische en geografische context, vormen samen een generatie. Elke generatie kenmerkt zich door een eigen levensstijl, eigen bezigheden, eigen aspiraties,  eigen ervaringen, een eigen wereldbeeld en eigen problemen.

In de samenleving leven mensen van verschillende generaties door elkaar, maar niet at random. Volwassenen zorgen voor het onderhoud van gezin of familie en het functioneren van de organisaties in de maatschappij.  Senioren hebben een consoliderende, begeleidende en adviserende rol.  In sommige politieke systemen wordt deze rol geïnstitutionaliseerd in de vorm van een senaat, een ‘hoger huis’ of ‘eerste kamer’.  Jongeren leveren fysieke (sportieve) en mentale (academische) prestaties binnen maatschappelijke competitiesystemen.

Alhoewel mensen van verschillende generaties samen leven in dezelfde wereld, beleven zij die wereld op verschillende manieren, deels omdat hun lichamen anders zijn, deels omdat zij belangrijke historische en politieke gebeurtenissen wel of niet bewust hebben meegemaakt.  Jongeren worden gevormd naar het beeld van de ouderen. Maar elke generatie maakt een nieuwe start. Waar de oudere generatie door vermoeidheid, cynisme en teleurstelling en tenslotte door de dood moet opgeven, zijn daar de zonen en dochters om met nieuwe hoop en nieuw enthousiasme het leven te leven en de wereld te herscheppen.

Elke generatie moet leren oude waarheden te gebruiken in nieuwe situaties. Elke generatie moet zelf leren hoe de oude principes toegepast kunnen worden in concrete situaties. De jongeren moeten leren van de ouderen, maar niet door hen simpel na te doen en na te praten maar door zelf te ontdekken hoe oude principes in nieuwe situaties werken.  Deze kennis vereist levenservaring.  De ouderen geven het voorbeeld.   In traditionele gemeenschappen spelen ouderen een belangrijke rol.  In de moderne, technologische maatschappij,  waar het gaat om de beheersing van steeds veranderende technologieën, worden de ouderen aan de kant geschoven.  Door lichamelijke gebreken kunnen zij niet goed meekomen en door hun verouderde kennis en vaardigheden passen zij niet meer goed in de steeds veranderende productiesystemen.  Aan wijsheid is geen behoefte.  Je moet  skills hebben.

 Levensfasen en generaties –

Generaties kunnen onderscheiden worden naar de tijd waarin zij leefden. Mensen kunnen tot een generatie  gerekend worden zonder dat zij dat zelf zo ervaren. Het is ook mogelijk dat mensen zich wel bewust zijn van het feit dat zij tot een bepaalde generatie behoren en daaraan een bepaalde identiteit en een bepaalde onderlinge saamhorigheid ontlenen.

De  jeugd

De jeugd speelt en leert.  De jongeren gaan naar school, zij leren vaardigheden voor de productie en distributie van goederen en diensten.  Zij worden onderricht in muziek, sport en kunst.  Zij spelen en wedijveren met elkaar.  De ouderen stimuleren dat en sturen dat.  De sterksten, de mooisten, de knapsten  komen naar voren en de samenleving geniet en profiteert daarvan.

De volwassenen –

Sociologen van de Harvard University hebben een onderzoek gedaan naar de initiators en uitvinders van de belangrijkste sociale vernieuwingen in de wereld sedert 1900.  Men heeft de levens van meer dan 300 van zulke sociale vernieuwers bekeken, waaronder mensen zoals Freud, Mahatma Gandhi, Mao Zedong en Gallup.  Uit de analyses bleek dat meer dan de helft van de sociale vernieuwers tussen de 35 en 40 jaar oud was toen ze hun meest baanbrekende werk deden; 40 % was tussen de 40 en 50, en slechts 6 % over de vijftig.

De senioren –

Vaak wordt de volwassen mens gezien als het toonbeeld van de mens.  Kinderen zijn volgens die visie  onvolledig mens omdat zij geestelijk, lichamelijk en sociaal niet volgroeid zijn. Bejaarden worden als onvolledig beschouwd omdat zij lichamelijke gebreken hebben.  In de volwassene op het toppunt van zijn kunnen schuilt de herinnering van het zorgbehoevende kind en de belofte van ouderdom met gebreken. En de dood is op elk moment aanwezig.  Als wij naar kinderen kijken zien wij onszelf , als kinderen naar ons kijken zien zij zichzelf.  Er is wel een verschil:  wij zijn al kind geweest, en de kinderen zijn nog niet volwassen geweest.  Daardoor zien wij onszelf meer in de kinderen dan de kinderen zichzelf in ons kunnen zien.  Dit gegeven bepaalt ook het unieke perspectief van de ouderen onder ons. De ouderen zijn jong geweest.  De jongeren zijn niet oud geweest.  De ouderen hebben daardoor een dieper inzicht in het menselijk bestaan dan de jongeren.

Vernieuwing versus wat gelijk moet blijven

De overwaardering van de jonge volwassenen met technische vaardigheden boven ouderen met  levenswijsheid is iets van deze tijd. Vernieuwing is het toverwoord van de moderniteit.  Daarbij komt dat verandering van nature meer aandacht krijgt dan een  gelijk blijvende si-tuatie. Het bovengenoemde rapport van Harvard University stelt dat de meeste sociale  vernieuwers hun grootste prestaties leverden toen zij jongvolwassen waren.  Op oudere leeftijd nemen de prestaties op dit punt af. Jonge volwassenen zijn van nature beter dan ouderen in vernieuwen. Dat moeten ze zijn. Het is hun beurt. Maar ouderen zijn beter in het onderhouden van wat gelijk moet blijven..  En dat is een vreselijk onderschatte en verwaarloosde functie in onze samenleving. In een generatieve samenleving, een samenleving die van generatie op generatie haar karakter behoudt, heeft elke generatie een functie.  De vernieuwingsdrang van de jongeren en de behoudzucht van de ouderen zijn beide nodig voor de generativiteit van de samenleving. Verandering is onstuitbaar, maar grote schoksgewijze veranderingen in klimaat, milieu, economie  of cultuur zijn niet met sociaal leven verenigbaar.  Kinderen hebben een stabiele omgeving nodig om tot wasdom te komen. Dat wat gelijk is en gelijk moet blijven heeft alle aandacht nodig. De overheidsbureaucratie en de wetten van het land zijn er op gericht om gelijke gevallen op gelijke wijze te behandelen.  We willen graag dat wetten voor allen gelijkelijk gelden. We willen graag dat vergelijkbare misdaden op vergelijkbare wijze worden bestraft.  Alhoewel dit in de praktijk nooit helemaal kan worden waargemaakt, is het gelijk houden, het standaardiseren van gedrag, een belangrijk aspect van samenleven.

Mijn inschatting is dat Suriname op dit moment meer behoefte heeft aan continuiteit dan aan verandering.  We hebben veel “vernieuwingen” gehad die geleid hebben tot schadelijke onderbrekingen van waardevolle tradities. Hierdoor is ons cultureel kompas ontregeld. Verwachtbaar is dat dit met de  komende olie-hausse zal verergeren. Het behoud van onze Surinaamse cultuur wordt urgent.  Ouderen zijn onmisbaar waar het gaat om behoud.  Ze zijn daartoe door het leven uitgerust met een speciaal soort kennis.  Bij de vorming van de volgende generatie in de ethische en esthetische beginselen van samenleven in Suriname, kan het perspectief van de oudere mens niet gemist worden. Als bestuurders, wetgevers en rechtsprekers zijn ouderen beter dan jongeren.

willemjanbakker95@gmail.com