In de februari-editie 2023 van VES INZICHT, schreef de Vereniging van Economisten in Suriname (VES), al over de noodzaak van het publiceren van alle overeenkomsten die de overheid namens de gemeenschap heeft gesloten. “Contracten tussen overheden en bedrijven organiseren de verdeling van de gegenereerde economische rijkdom tussen bevolkingsgroepen en bedrijven. Ze moeten openbaar zijn, zodat het publiek weet welk voordeel het ervan zal krijgen en wat ze daarvoor moeten offeren. Dit artikel kwam van de hand van de Fransman François Valérian van Transparency International (TI) op basis van de ervaring met het contract van de Guyanese overheid met ExxonMobil”, aldus de VES.

Eerlijke deal

De VES is van mening, dat asymmetrie tussen private en publieke belangen altijd een krachtige motor is geweest van ongelijke transacties. “In de economie is het algemeen bekend dat transacties die worden gekenmerkt door informatie-asymmetrie bepaalde garanties moeten bieden voor de minst geïnformeerde partij. Naast informatie-asymmetrie versterkt het duidelijke gebrek aan financiële vaardigheden en soms onderhandelingsvaardigheden bij openbare entiteiten het argument voor het publiceren van overheidsopdrachten nog meer. De publicatie van deze contracten is de beste garantie op een eerlijke deal.”

In 2016 tekende de regering van Guyana een oliecontract met ExxonMobil. Het contract werd niet openbaar gemaakt. Na maanden van eisen voor publicatie, gaf de regering eind 2017 uiteindelijk toe. De conclusies die de Guyanezen en het internationale maatschappelijk middenveld hebben getrokken uit de analyse van het contract, hebben geleid tot eisen voor heronderhandeling. Exxon is tot nu toe niet bereid hieraan gehoor te geven.

Contract vol met arbitraire bepalingen riekt naar corruptie

In een studie uit 2019 werd het toen gepubliceerde Exxon-contract vergeleken met 130 andere oliecontracten die werden gepubliceerd op Resourcecontracts.org, een platform met eerder gepubliceerde olie- en of mineraal contracten. “Het contract met Exxon Guyana stond helemaal onderaan de schaal van al deze contracten met een aantal exorbitante bepalingen. Deze omvatten een vrijstelling van inkomstenbelasting, zeer lage arbeidsverplichtingen, verlegging van de kosten van mislukte putten naar die van succesvolle putten, geen verhoging van royalty’s als de productie verbetert, verzekeringspremies en financieringskosten die volledig worden verhaald, en een publieke financiële bijdrage aan de ontmanteling van faciliteiten tegen het einde van het project.”

De VN-mensenrechtencommissie heeft in juli 2020 vragen gesteld over de negatieve effecten van offshore olieproductie op de klimaatverandering. De commissie stelde ook vragen over de “rapporten van corruptie door overheidsfunctionarissen” met betrekking tot de olievergunningen van 2016. Volgens de VES leek het erop dat Guyana als gevolg van dit contract ten minste enkele tientallen miljarden was misgelopen. Daarna zijn er diverse disputen die zelfs voor de rechter moeten worden uitgevochten.

“Het maatschappelijk middenveld heeft het recht te weten wat de regering namens haar onderhandelt en heeft het recht om contracten te vergelijken met contracten elders. De tijd van de Brokopondo-overeenkomst, waar zonder enige betrokkenheid van de betrokkenen en het maatschappelijk middenveld hele dorpen onder water konden worden gelegd, is reeds lang voorbij. Over de gehele wereld is gebleken dat transparantie niet alleen duidelijkheid verschaft maar vooral veel misstanden kan voorkomen”, aldus de VES.

EITI: Alle contracten publiceren

Het Extractive Industries Transparency Initiative (EITI) is de grootste internationale organisatie voor transparantie in de winningsindustrieën. Ze adviseert dat alle EITI-lidlanden en bedrijven alle contracten die vanaf 2021 zijn aangegaan of gewijzigd, moeten publiceren. Het is volgens de VES afwachten of deze bepaling, een vrijwillig initiatief, zich zal ontwikkelen tot een wereldwijde standaard. “Exxon heeft evenals Chevron en andere grote oliemaatschappijen, er geen boodschap aan. Respect voor de wet is het absolute minimum dat we van elk bedrijf mogen verwachten, maar zelfs aan deze minimumnorm wordt niet altijd voldaan.”

TOTAL gaat WEL akkoord met publicatie

Verder is het de VES opgevallen, dat multinationals doorgaans weigeren om hun transacties bekend te maken, omdat ze hun concurrenten niet wensen te informeren. “Dit is het belangrijkste argument dat wordt gebruikt door bedrijven die zich nog steeds verzetten tegen openbaarmaking van contracten  met openbare entiteiten. Gelukkig heeft de CEO van TotalEnergies recentelijk publiekelijk aan Staatsolie toestemming gegeven om het contract te publiceren. Helaas weigert Staatsolie N.V., als 100 procent staatsbedrijf deze transparantie. Sterker nog, ze houdt een compleet charmeoffensief bij haast alle media en ook de meeste politieke partijen. Een hele positieve benadering. Helaas acht men het niet nodig het maatschappelijk middenveld te informeren. Staatsolie geeft als reden voor deze road show aan, hen te willen informeren over “…een zo belangrijke ontwikkeling, waar er geen ruis over mag zijn”. Stuitend is evenwel dat partijen daarbij verplicht worden om een Confidentialiteitsverklaring te tekenen. Partijen moeten daarin zweren dat ze geen informatie hierover zullen delen. Het selectief doorgeven van delen van de afspraken maakt een onafhankelijke toetsing onmogelijk en creëert juist meer ruis. Je haalt pas alle ruis weg door volledige transparantie. Contracten moeten worden gepubliceerd omdat openbare lichamen verantwoording moeten afleggen aan het grote publiek. Elke overheid die de rechten van haar burgers respecteert, dient de contracten openbaar te maken, omdat die invloed hebben op het leven van de burgers.”

Bedrijven hebben ook een eigen maatschappelijke verantwoordelijkheid

De oliemaatschappijen hebben zelf een specifieke verantwoordelijkheid tegenover de mensen van hun gastlanden en de regeringen die deze mensen vertegenwoordigen. Ze onttrekken rijkdom die aan de mensen toebehoort en vaak hun belangrijkste kans op ontwikkeling is. Hoe ze van plan zijn die rijkdom met de mensen te delen, alsmede de risico’s die de mensen daarbij lopen, moeten bekend zijn. Ontwikkeling is een van de beste antwoorden op de dringend noodzakelijke aanpassing aan de klimaatverandering. De publicatie van overheidsopdrachten is een krachtig instrument om het aandeel van de winst dat aan menselijke ontwikkeling wordt besteed, te vergroten. Publicatie van het contract is derhalve geboden.